Żyto to zboże o bogatej historii. Posiada cenne właściwości odżywcze. Znajduje szerokie zastosowanie. Dowiedz się więcej o tym wartościowym ziarnie. Poznaj jego formy i zastosowania w kuchni.
Czym jest żyto?
Żyto należy do rodziny zbóż. Jest spokrewnione z pszenicą. To roślina zielna. Może być jednoroczna lub dwuletnia. Dzika forma to bylina. Ojczyzną żyta jest Anatolia. Uprawiano je w starożytnym Egipcie. Dotarło także do Europy. W Polsce żyto pojawiło się około V wieku p.n.e. Istnieją formy ozime i jare. Formy ozime sieje się jesienią. Cykl wzrostu zaczyna wiosną. Żyto ma silnie krzewiące się źdźbła. Są one łatwo wylegające. Kwiaty tworzą kłos. Kłos żyta jest 4-kanciasty. Owoce to szaro-zielone ziarniaki. Roślina dorasta do 2 metrów wysokości.
Skąd pochodzi żyto?
Ojczyzną żyta jest Anatolia. Zboże to rozprzestrzeniło się na tereny Europy. Do Polski dotarło około V wieku przed naszą erą.
Jak wygląda kłos żyta?
Kłos żyta jest długi i twardy. Ma 4-kanciasty kształt. Ziarna są lekko spłaszczone. Różni się od kłosa pszenicy.
Wartości odżywcze i wpływ na zdrowie
Ziarno żyta dostarcza wielu składników. Znajdziesz w nim witaminy z grupy B. Są to witaminy B1, B2, B3. Występują też B5, B6, B9. Żyto zawiera witaminę E i K. Jest źródłem minerałów. Wymieńmy żelazo i potas. Znajduje się w nim wapń i magnez. Zawiera również mangan i sód. Dostarcza selen i fosfor. Znajdujemy tam cynk i cholinę. Żyto to dobre źródło błonnika. Ma mniej skrobi niż pszenica. Zawiera za to więcej błonnika.
Błonnik w życie jest różnorodny. Składa się z fruktanów i celulozy. Zawiera ligniny i arabinoksylany. Występują też β-glukany. Błonnik wspiera pracę jelit. Reguluje prawidłowe trawienie. Może zapobiegać chorobom jelit. Błonnik obniża poziom kwasów żółciowych. Zmniejsza ryzyko kamieni żółciowych. Obniża także poziom złego cholesterolu. Redukuje poziom trójglicerydów we krwi.
Jak żyto wpływa na poziom cukru? Produkty żytnie mają niski indeks glikemiczny. Chleb żytni ma IG niższy niż pszenny. Spożywanie pieczywa żytniego obniża wydzielanie insuliny. Zmniejsza to ryzyko cukrzycy typu II. Żyto zapewnia długotrwałe uczucie sytości.
Żyto zawiera związki bioaktywne. Są to lignany i kwasy fenolowe. Szczególnie ważny jest kwas ferulowy. Występują też fitosterole. Żyto zawiera fitoestrogeny. Obniżają one ryzyko raka piersi. Mogą też zmniejszać ryzyko raka prostaty. Kwas mlekowy z zakwasu ma znaczenie. Likwiduje on związki sprzyjające nowotworom.
W 100 gramach żyta jest około 337 kalorii. Kasza żytnia ma 335 kalorii na 100 gram. Żyto ekspandowane ma 363 kcal na 100g. Proso ekspandowane ma 375 kcal na 100g. Żyto jest korzystne na odchudzanie. Zawiera błonnik i ma niską kaloryczność.
Żyto zawiera gluten. Jest to ważne dla osób z celiakią. Osoby z alergią pokarmową powinny uważać. Żyto zawiera kwas fitynowy. Może on utrudniać wchłanianie minerałów. Kiełki żyta mają wyższą wartość odżywczą. Zawierają więcej składników aktywnych. Podczas kiełkowania rośnie poziom witaminy C.
Ile kalorii ma żyto?
100 gramów ziarna żyta ma około 337 kalorii. Kasza żytnia ma 335 kalorii na 100 gram. Ekspandowane żyto ma 363 kcal na 100g.
Czy żyto zawiera gluten?
Tak, żyto zawiera gluten. Jest to istotne dla osób chorujących na celiakię.
Jakie witaminy zawiera żyto?
Żyto jest bogate w witaminy z grupy B. Dostarcza witaminy B1, B2, B3, B5, B6, B9. Zawiera także witaminy E i K.
Uprawa żyta w Polsce i na świecie
Żyto jest uprawiane globalnie. Wywodzi się z Bliskiego Wschodu. Dziś rośnie w Europie i Ameryce Północnej. Znajdziemy je w Rosji i Kanadzie. Uprawia się je w Afryce Południowej. Występuje także w Argentynie. Żyto jest odporne na trudne warunki. Dobrze znosi suszę i mróz. Ma małe wymagania glebowe. Rośnie na słabych glebach. Jest mniej wybredne niż pszenica.
Na świecie żyto zajmuje 11 milionów hektarów. To około 1,5% wszystkich zasiewów zbóż. Światowe plony wynoszą 13 milionów ton rocznie. Główni producenci to Rosja i Polska. Wymieńmy też Białoruś i Szwecję. Niemcy są ważnym producentem.
Polska jest ważnym producentem żyta. W 2020 roku uprawy zajmowały milion hektarów. Plony wyniosły 2,9 miliona ton. Udział żyta w polskich zasiewach to ponad 26%. W 1950 roku żyto zajmowało ponad jedną trzecią areału. W 2023 roku uprawy objęły 0,7 miliona hektarów. To 7% gruntów ornych. Produkcja w 2023 roku wyniosła 2,6 miliona ton. Średnie plony w 2023 roku to 35,5 dt na hektar. Uprawy pszenżyta zajmują 12% gruntów. W 2023 roku żyto jare zajęło 20 tysięcy hektarów. To 3% areału żyta. W Polsce mamy 36 odmian żyta ozimego. Jest jedna odmiana żyta jarego.
| Kraj/Region | Udział/Areał | Produkcja |
|---|---|---|
| Świat | 11 mln ha (1,5% zasiewów) | 13 mln ton/rok |
| Polska (2020) | 1 mln ha (ponad 26% zasiewów) | 2,9 mln ton |
| Polska (2023) | 0,7 mln ha (7% gruntów) | 2,6 mln ton |
Gdzie uprawia się żyto?
Żyto uprawia się głównie w Europie i Ameryce Północnej. Ważnymi producentami są Rosja, Polska, Niemcy, Białoruś i Szwecja. Rośnie też w Argentynie.
Jakie jest znaczenie żyta w Polsce?
Polska jest jednym z głównych producentów żyta. Udział żyta w polskich zasiewach zbóż wynosi ponad 26%. W 2023 roku produkcja wyniosła 2,6 miliona ton.
Zastosowanie żyta
Żyto znajduje wiele zastosowań. Jest ważne w przemyśle spożywczym. Produkuje się z niego mąkę żytnią. Wytwarza się skrobię żytnią. Żyto służy do produkcji kwasu chlebowego. Jest składnikiem alkoholi. Robi się z niego piwo i whisky. W Polsce ponad 70% spirytusu powstaje z żyta. Ziarno żyta trafia na pasze dla zwierząt. Może też służyć do produkcji biopaliw.
W kuchni żyto jest wszechstronne. Robi się z niego chleby. Piecze się pumpernikiel. Wytwarza się makaron żytni. Dostępne są chrupki żytnie. Używa się go do zakwasu. Chleby żytnie są cięższe. Mają bardziej zbitą strukturę. Wynika to z właściwości glutenu żytniego.
Do czego wykorzystuje się żyto?
Żyto wykorzystuje się w przemyśle spożywczym. Służy do produkcji mąki i pieczywa. Robi się z niego alkohol i pasze. Może być używane do biopaliw.
Dlaczego chleb żytni jest zbity?
Chleby żytnie są cięższe i bardziej zbite. Wynika to z właściwości glutenu zawartego w życie. Różni się on od glutenu pszennego.
Ekspandowane proso i żyto
Ekspandowane proso i żyto to produkty przetworzone. Ziarna poddaje się ekspandowaniu. Proces polega na podgrzewaniu. Zwiększa to objętość ziaren. Ziarna rozrywają się. Proces przypomina robienie popcornu. Powstają produkty „dmuchane”.
Produkty ekspandowane mają wiele zastosowań. Można je jeść na surowo. Stanowią chrupiącą przekąskę. Dodaje się je do wypieków. Pasują do owsianki. Można ich używać w plackach. Sprawdzają się w deserach. Mogą zastępować mąkę w niektórych przepisach.
Smak ekspandowanego żyta bywa porównywany. Przypomina płatki Nestle Kangus. Można jeść je z mlekiem. Dobrze smakują posłodzone miodem.
| Składnik (100g) | Proso ekspandowane | Żyto ekspandowane |
|---|---|---|
| Energia | 375 kcal | 363 kcal |
| Tłuszcz | 2,5 g | 2,3 g |
| Węglowodany | 75 g | 69 g |
| Błonnik | 12 g | 11 g |
| Białko | 12 g | 11 g |
| Sól | <0,01 g | <0,01 g |
Jak powstaje ekspandowane żyto?
Ekspandowane żyto powstaje przez podgrzewanie ziaren. Proces ten zwiększa ich objętość. Ziarna pękają, tworząc lekkie „dmuchane” produkty.
Do czego używa się ekspandowanego żyta?
Ekspandowane żyto można jeść jako przekąskę. Dodaje się je do owsianek. Stosuje się je w wypiekach. Sprawdza się w deserach i plackach.
Odmiany żyta i uprawa
W Polsce uprawia się wiele odmian żyta. Mamy 36 odmian ozimych. Jest jedna odmiana jara. Popularne odmiany to Dańkowskie i Poznańskie. Wymieńmy Dankowskie Amber czy Kalcyt. Istnieją też Antonińskie i Granat.
Odmiana Horyzo jest godna uwagi. To odmiana populacyjna żyta ozimego. Zarejestrowano ją w Polsce w 2011 roku. Wyhodowała ją firma HR Strzelce. Horyzo plonuje powyżej wzorca PDO. Robi tak od 9 lat. Potencjał plonowania jest wysoki. Toleruje różne warunki glebowe. Dobrze radzi sobie z zakwaszeniem gleby. Jest odporna na choroby. Chroni się przed rdzą brunatną. Wykazuje odporność na fuzariozę. Odporna jest na mączniaka prawdziwego. Radzi sobie z pleśnią śniegową. Ma dobrą zdolność regeneracji po tej chorobie.
Horyzo ma średnią wysokość roślin. Wynosi ona około 145-159 cm. Odporność na wyleganie jest dobra. Termin dojrzewania jest średnio wczesny. Zimotrwałość tej odmiany jest bardzo dobra. Masa tysiąca ziaren (MTZ) jest wysoka. Ziarno ma wysoką zawartość białka. Odmiana Horyzo otrzymała Złoty Medal Polagra. Stało się to w 2016 roku.
Odmiana Horyzo jest rekomendowana przez COBORU. Zaleca się ją do uprawy w 7 województwach. Są to łódzkie i wielkopolskie. Wymieńmy mazowieckie i podlaskie. Rekomendacja obejmuje kujawsko-pomorskie. Dotyczy też zachodniopomorskiego. Wskazuje na warmińsko-mazurskie.
| Cecha odmiany Horyzo | Wartość/Ocena |
|---|---|
| Wysokość roślin | 145-159 cm |
| Odporność na wyleganie | Dobra (5.7-5.8) |
| Zimotrwałość | Bardzo dobra |
| Tolerancja na zakwaszenie | Wysoka |
| Odporność na mączniaka | 7.8 |
| Odporność na rdzę brunatną | 6.9 |
| Odporność na septoriozę | 6.9 |
| Odporność na choroby podstawy źdźbła | 7.4 |
| Odporność na rynchosporiozę | 7.4 |
Zalecana obsada dla Horyzo to 280-320 roślin na metr kwadratowy. Nawożenie azotowe wynosi 60-90 kg na hektar. Nawożenie fosforowe to 40-80 kg na hektar. Nawożenie potasowe wynosi 60-100 kg na hektar.
Gdzie rekomendowana jest odmiana Horyzo?
Odmiana Horyzo jest rekomendowana przez COBORU. Zaleca się ją do uprawy w 7 województwach w Polsce. Są to łódzkie, wielkopolskie, mazowieckie, podlaskie, kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie.
Jakie cechy ma odmiana żyta Horyzo?
Horyzo ma wysoki potencjał plonowania. Jest odporna na wyleganie. Toleruje zakwaszone gleby. Jest odporna na wiele chorób. Ma dobrą zimotrwałość.
Potencjalne zagrożenia
Spożywanie żyta wiąże się z pewnymi uwagami. Żyto zawiera gluten. Osoby z celiakią nie powinny go spożywać. Może wywołać reakcję alergiczną. Nadmierne ilości mogą zaszkodzić. Dotyczy to osób z chorobami żołądka. Wrzód żołądka jest przeciwwskazaniem. Choroby dwunastnicy również.
Innym zagrożeniem jest sporysz. Sporysz to grzyb. Może pojawić się w ziarnach żyta. Spożycie sporyszu powoduje ergotyzm. To choroba toksyczna. Upewnij się, że ziarno jest wolne od sporyszu. Dopuszczalna ilość sporyszu w UE to 500 mg na kilogram ziarna. Stosowanie środków zapobiegawczych w uprawie jest ważne. Pomaga uniknąć sporyszu.
Czym jest sporysz w życie?
Sporysz to toksyczny grzyb. Może rosnąć na ziarnach żyta. Spożycie ziaren ze sporyszem może wywołać chorobę ergotyzm.
Kto powinien unikać żyta?
Żyto zawiera gluten. Powinny go unikać osoby z celiakią. Ostrożność zaleca się przy chorobach żołądka. Dotyczy to wrzodu żołądka i dwunastnicy.
Podsumowanie
Żyto to cenne zboże. Ma bogactwo składników odżywczych. Dostarcza błonnik i witaminy. Wpływa korzystnie na zdrowie. Pomaga regulować trawienie. Może obniżać cholesterol. Znajduje szerokie zastosowanie w kuchni. Używa się go w przemyśle. Odmiany takie jak Horyzo mają wysoki potencjał. Uprawa żyta jest ważna w Polsce. Pamiętaj o zawartości glutenu. Kontroluj obecność sporyszu. Żyto to wartościowy element diety.
Zobacz także:
Dodaj komentarz