Koniczyna – wszechstronna roślina o wielu twarzach

Koniczyna to niezwykła roślina z rodziny bobowatych. Występuje na całym świecie i pełni wiele funkcji. Poznaj jej różnorodne zastosowania w rolnictwie, ogrodnictwie i medycynie.

Co to jest koniczyna?

Koniczyna należy do rodzaju Trifolium. Skupia około 300 gatunków roślin. Są to rośliny jednoroczne, dwuletnie oraz byliny. Koniczyna występuje w Europie i Azji. Spotkasz ją także w Afryce Północnej i obu Amerykach. W Polsce rośnie ponad dwadzieścia gatunków dziko.

Rodzaje koniczyny w Polsce

Polska flora jest bogata w koniczyny. Najbardziej znane to koniczyna czerwona i biała. Występuje też koniczyna białoróżowa, zwana szwedzką. Inne gatunki to koniczyna polna i brunatna. Mamy także koniczynę pogiętą i pagórkowatą. Spotkasz też koniczynę długokłosową i żółtobiałą. Koniczyna inkarnatka to kolejny gatunek.

• Koniczyna czerwona (Trifolium pratense)
• Koniczyna biała (Trifolium repens)
• Koniczyna białoróżowa (Trifolium hybridum)
• Koniczyna polna (Trifolium arvense)
• Koniczyna brunatna (Trifolium badium)
• Koniczyna pogięta (Trifolium medium)
• Koniczyna pagórkowa (Trifolium montanum)
• Koniczyna długokłosowa (Trifolium Rubens)
• Koniczyna żółtobiała (Trifolium ochroleucon)
• Koniczyna inkarnatka (Trifolium incarnatum)

Koniczyna w rolnictwie

Rośliny motylkowate mają duże zdolności produkcyjne. Dostarczają wysokiej jakości białko. Zalecany udział motylkowatych w płodozmianach ekologicznych to 25-30%. Koniczyna wiąże azot z powietrza. Działa w symbiozie z bakteriami brodawkowymi. Wzbogaca glebę w cenny azot. Stanowi doskonały nawóz zielony.

Koniczyna jako pasza

Koniczyna biała i czerwona to cenione rośliny pastewne. Dostarczają dużo białka. Koniczyna szwedzka jest komponentem paszowym. Nie powoduje wzdęć u bydła. Używa się jej jako siana. Zielonka może mieć gorzki posmak.

Wymagania uprawowe koniczyny

Koniczyna preferuje gleby żyzne. Powinny być zasobne w wapń. Odpowiedni jest średni stopień wilgotności. Lucerna i koniczyna lubią gleby obojętne lub lekko alkaliczne. Nieodpowiednie są suche warunki. Koniczyna szwedzka toleruje wilgoć. Dobrze rośnie na glebach o średniej żyzności. Najlepsze warunki dla niej są na Kujawach.

Siew i zbiór koniczyny

Wysiew nasion odbywa się wiosną. Robi się to od końca marca do połowy kwietnia. Głębokość siewu wynosi 1-2 cm. Szerokość rzędów to 30 cm. Nasiona koniczyny szwedzkiej sieje się w ilości 5-6 kg na hektar. Zbiór nasion z pierwszego pokosu następuje w drugim roku. Nasiona zbiera się, gdy 50-70% główek jest brunatnych. Dojrzałe nasiona łatwo osypują się. Wiotkie łodygi utrudniają zbiór. Po zbiorze nasion koniczyna często ginie.

Płodozmian i ochrona

Należy zachować przerwy w uprawie koniczyny. Cztery lata wystarczą między tym samym gatunkiem. Dla koniczyny czerwonej przerwa wynosi 7 lat. Chroni to glebę przed zmęczeniem. Ważne jest zwalczanie szkodników. Należą do nich lucernowiec i kanianka. Trzeba też chronić przed grzybami i bakteriami. Koniczyna szwedzka jest odporna na raka koniczyny.

Koniczyna dla pszczelarzy

Koniczyny są ważnymi roślinami pożytkowymi. Dostarczają pszczołom nektar i pyłek. Odgrywają kluczową rolę w produkcji miodu. Wiele zależy od gatunku koniczyny.

Wydajność miodowa koniczyny

Koniczyna biała dostarcza od 60 do 120 kg miodu z hektara. Koniczyna czerwona daje od 100 do 200 kg miodu z hektara. Wydajność pyłkowa koniczyny czerwonej to 25-30 kg na hektar. Koniczyna szwedzka dostarcza 80–120 kg miodu z hektara. Inkarnatka daje od 50 do 150 kg miodu z hektara.

Zapylanie koniczyny

Koniczyna czerwona wymaga zapylenia przez pszczoły. Potrzeba 3-10 rodzin pszczelich na hektar. Koniczyna czerwona nie da miodu, gdy pszczoły mają lepsze źródła pożytku. Konkurencja ze strony trzmieli też ma znaczenie.

„Czterolistna koniczyna ma przynosić szczęście i rzeczywiście niektóre gatunki dają je pszczołom i pszczelarzom, produkując dużo nektaru.”

Koniczyna w ogrodzie

W ogrodzie koniczyna jest często chwastem. Szybko się rozprzestrzenia. Jednak mikrokoniczyna zmienia to podejście.

Mikrokoniczyna na trawniku

Mikrokoniczyna to odmiana koniczyny białej. Dodaje się ją do mieszanek trawnikowych. Dorasta maksymalnie do 10 cm wysokości. Poprawia gęstość trawnika. Jest odporna na warunki atmosferyczne. Zaczyna wzrost wczesną wiosną. Pozostaje zielona do późnej jesieni.

Zalety mikrokoniczyny

Trawnik z mikrokoniczyną jest odporny na deptanie. Dobrze znosi uszkodzenia mechaniczne. Wymaga mniej nawożenia. Jest odporna na żółte plamy od moczu zwierząt. Przyciąga owady zapylające. Zadarnia zacienione miejsca. Świetnie sprawdza się na skarpach i nierównościach. Można jej używać jako zielonego nawozu.

• Poprawia gęstość trawnika.
• Jest odporna na deptanie.
• Wymaga mniej nawożenia.
• Wiąże azot w glebie.
• Przyciąga zapylacze.
• Zadarnia trudne miejsca.

Właściwości lecznicze koniczyny

Koniczyna ma bogaty skład chemiczny. Zawiera białka, flawonoidy i garbniki. Znajdziesz w niej fenole i olejki eteryczne. Ważne są fitoestrogeny i izoflawony. Koniczyna dostarcza witaminy C, E, K, A, D, B1, B2 i P. Ma też minerały: wapń, krzem, siarkę, mangan, kobalt, miedź, potas.

Zastosowanie koniczyny w medycynie

Koniczyna działa wzmacniająco na odporność. Pomaga oczyszczać organizm. Ma działanie przeciwzapalne i wykrztuśne. Wspomaga układ pokarmowy i oddechowy. Wzmacnia naczynia krwionośne. Pomaga kontrolować ciśnienie krwi. Łagodzi objawy zapalenia oskrzeli. Syrop z koniczyny działa przeciwwirusowo. Ma też działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Koniczyna na menopauzę i skórę

Izoflawony w koniczynie działają jak żeńskie hormony. Mogą łagodzić objawy menopauzy. Pomagają na uderzenia gorąca i potliwość. Poprawiają nastrój i libido. Koniczyna wpływa korzystnie na skórę. Łagodzi przebarwienia i stany zapalne. Pomaga w walce z trądzikiem. Wzmacnia włosy dzięki fitoestrogenom.

Dawkowanie i przeciwwskazania

Zalecana dawka izoflawonów to około 60 mg dziennie. Efekty widać po 8-12 tygodniach. Koniczyna jest bezpieczna dla większości. Nie stosuj jej w ciąży i podczas karmienia. Unikaj przy chorobach hormonalnych. Nie podawaj dzieciom poniżej 12 lat. Może powodować problemy żołądkowe. Czasem występuje ból głowy.

Produkcja nasion koniczyny

Polska jest ważnym producentem nasion koniczyny. Wzrost popytu wynika z programów wspierających rolnictwo. Plantacje nasienne wymagają specjalnych warunków. Gleby powinny być średnio żyzne i zasobne w wapń. Potrzebują średniego stopnia uwilgotnienia. Ważna jest odległość od innych plantacji. Zalecane minimum to 200 metrów. Pomaga to uniknąć zapylenia krzyżowego.

Odmiany koniczyny

Istnieje wiele zarejestrowanych odmian koniczyny. AURORA to odmiana koniczyny szwedzkiej. Produkuje ją firma GRANUM. Jest wieloletnia i ma silny system korzeniowy. Doskonale rośnie na glebach żyznych i nawodnionych. Trifolium hybridum 'AURORA’ to odmiana pastewna.

Zbiór nasion

Zbiór nasion lucerny i koniczyny odbywa się od czerwca do sierpnia. Stosuje się zbiór jednoetapowy. Pomaga desykacja przed zbiorami. Używa się do tego kombajnu. Zbiór w fazie brunatnych strąków minimalizuje straty.

Rola koniczyny w ekosystemie

Koniczyna jest ważnym elementem ekosystemów. Wiąże azot, wzbogacając glebę. Wspiera bioróżnorodność. Jest rośliną wskaźnikową. Pomaga ocenić zdrowie gleby. Niektóre gatunki są zagrożone wyginięciem. Koniczyna długokłosowa jest na czerwonej liście roślin Polski.

Podsumowanie

Koniczyna to niezwykle użyteczna roślina. Ma znaczenie w rolnictwie jako pasza. Jest cennym nawozem zielonym. Stanowi ważny pożytek dla pszczół. W ogrodnictwie zyskuje popularność mikrokoniczyna. Koniczyna ma też udowodnione właściwości lecznicze. Warto docenić jej wszechstronność.

Zobacz także:

• Koniczyna – popularne rodzaje, uprawa i wszechstronne zastosowanie
• Normy wysiewu roślin – klucz do sukcesu w uprawie
• Konietlica łąkowa i Koniczyna łąkowa – charakterystyka, zastosowanie i właściwości
• Wyka – Wszechstronna Roślina dla Rolnictwa i Środowiska
• Ile facelii na hektar – kompleksowy przewodnik