Rzepak to kluczowa roślina uprawna w Polsce. Dowiedz się, jak uprawiać rzepak efektywnie. Artykuł omawia historię, odmiany, metody uprawy i nowoczesne technologie.
Wprowadzenie do uprawy rzepaku
Rzepak to roślina o dużym znaczeniu gospodarczym. Dostarcza surowca do produkcji oleju. Używa się go także do pasz i biopaliw. Rzepak (Brassica napus L. var. napus) to odmiana kapusty rzepak. Roślina osiąga do 1,5 metra wysokości. Ma żółte kwiaty i owoce w formie łuszczyny. Łuszczyna zawiera cenne nasiona.
W Polsce uprawia się rzepak jary i ozimy. Rzepak ozimy dominuje. Stanowi 95% powierzchni upraw. Ma dobrze rozwinięty system korzeniowy. Rzepak jary jest mniej przewidywalny. Ma wyższe wymagania glebowe i wodne.
Historia rzepaku w Polsce i na świecie
Pierwsze wzmianki o rzepaku pochodzą z Azji. Mają 6000 lat. W Europie uprawa zaczęła się w XIII wieku. W Polsce nasiona znajdowano w wykopaliskach. Pochodzą z X wieku. W czasach pańszczyźnianych uprawiano rzepak. Zajmował 20 tysięcy hektarów w Wielkopolsce. Olej rzepakowy był wtedy ozdobą do twarogu. Używano go w okresach postnych.
„stare odmiany rzepaku zostały definitywnie wycofane z uprawy w Polsce ponad 20 lat temu” – prof. dr hab. Iwona Bartkowiak-Broda z Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Poznaniu
Jeszcze 30 lat temu stosowano dawne odmiany. Miały wysoką zawartość kwasu erukowego. Poziom dochodził do 50%. Dawne odmiany zawierały też glukozynolany. Miały one niekorzystny wpływ na zdrowie. Stare odmiany wycofano z uprawy. Stało się to ponad 20 lat temu.
Rewolucja odmian 00 – rzepak podwójnie ulepszony
Lata 60. XX wieku przyniosły przełom. Wyselekcjonowano linie rzepaku. Były bez kwasu erukowego. W Polsce wyselekcjonowano genotypy. Miały obniżoną zawartość glukozynolanów. Pochodziły z odmiany Bronowski. Od 1995 roku w Polsce i Europie uprawia się nowe odmiany. Są to odmiany podwójnie ulepszone. Nazywa się je dwuzerowymi (00).
Współczesne odmiany rzepaku 00 są bezerukowe. Są też podwójnie ulepszone. Olej z odmian 00 jest neutralny. Nie ma smaku ani zapachu. Spełnia wymagania nauki o żywieniu. Nowoczesne odmiany wyhodowane w Polsce są bezpieczne. Nie zawierają kwasu erukowego ani glukozynolanów. Polski naukowiec prof. dr hab. Jan Krzymański odegrał kluczową rolę. Dokonał przełomu w rozwoju odmian rzepaku.
„dokonał światowej rewolucji w przemyśle olejarskim” – prof. dr hab. Jan Krzymański
Oleje z rzepaku 00 są bogate w kwasy tłuszczowe. Mają omega-6 (linolowy) i omega-3 (linolenowy). Proporcja wynosi 2:1. Poziom kwasu oleinowego jest wysoki. Jest zbliżony do oliwy z oliwek. Badania wskazują na możliwość wyższej zawartości w rzepaku.
- Kupując olej rzepakowy 00, masz pewność. Jest bezpieczny i pełnowartościowy.
Planowanie i przygotowanie do uprawy
Uprawa rzepaku ozimego jest wymagająca. Potrzebuje starannego planowania. Podstawą jest prawidłowy płodozmian. Zapobiega on chorobom, np. kiłę kapustnych. Stosuj płodozmian z roślinami strączkowymi. Dobre są też wczesne ziemniaki. Mieszanki strączkowo-zbożowe też się nadają.
Wymagania glebowe dla rzepaku
Rzepak potrzebuje dobrej jakości gleby. Zalecany odczyn gleby jest wyższy niż 6. Gleba powinna mieć pH w granicach 6-7. Zbyt kwaśne lub zasadowe warunki szkodzą. Mogą obniżyć plony. Rzepak lubi miejsca dobrze nasłonecznione. Nie przepada za zbyt suchymi terenami. Przygotowanie pola jest kluczowe. Obejmuje zerwanie ścierniska. Ważna jest też głęboka orka. Orka powinna być na głębokości 20-25 cm.
Wybór odpowiedniej odmiany
Wybór odmiany jest bardzo ważny. Powinien uwzględniać warunki glebowe. Ważna jest też mrozoodporność. Przed siewem wybierz odmianę odporną na wirusy. Ważna jest odporność na choroby. Rosnącym problemem są choroby wirusowe. Wirus żółtaczki rzepy (TuYV) jest przenoszony przez mszyce. Do siewu zaleca się odmiany odporne na ten wirus. Przykładem jest odmiana LID Hello. Odmiana LID Hello posiada gen RLM 7. Zapewnia on odporność na Phoma. Chroni też przed suchą zgnilizną kapustnych. LID Hello jest tolerancyjna na werticiliozę. Jest mało wrażliwa na zgniliznę twardzikową. Ogranicza też elongację pędu jesienią. To zwiększa zimotrwałość. Odmiana LID Hello zakończyła ocenę przedwdrożeniową. Jest zarejestrowana w Polsce od 2025 roku. Posiada wysoką zdolność adaptacji.
Na listach odmian zalecanych (LOZ) jest wiele odmian. Na 12 LOZ w każdym województwie są inne warunki. Na listach znalazło się 39 odmian. 31 z nich to odmiany mieszańcowe. Najczęściej polecaną odmianą jest Birdy. Rekomendowano ją w 12 województwach. Odmiany Absolut i Derrick rekomendowano w 11 województwach. W woj. zachodnio-pomorskim COBORU rekomendowało 18 odmian. Warto zapoznać się z odmianami. Wskazują je renomowane firmy nasienne. W portfolio firmy Osadkowski są odmiany mieszańcowe. Należą do nich LG Aphrodite F1 i LG Austin F1. Jest też Chopin F1. Dostępne są też odmiany populacyjne. To SY Ilona i Kuba. Odmiany kiłoodporne to LG Tarantula F1 i RGT Pegazzus F1. Są odporne na Plasmodiophora brassicae.
- Wybieraj odmiany odporne na wirusy i choroby.
- Zwracaj uwagę na cechy zdrowotne odmian.
- Rozważ odmiany kiłoodporne. Są dobre przy problemach z kiłą kapusty.
Siew i pielęgnacja rzepaku
Optymalny czas i sposób siewu
Prawidłowy siew to fundament. Optymalny termin siewu rzepaku ozimego przypada w Polsce. Jest to druga połowa sierpnia. Trwa do początku września. Optymalna temperatura gleby to 8-10°C. Głębokość siewu to około 2-3 cm. Optymalna głębokość to 1,5-2 cm. Obsada roślin powinna wynosić 40-60 roślin na m². Zalecana gęstość siewu dla hybryd to 30-50 roślin na m². Dla odmian populacyjnych to 45-70 roślin na m². Przy wcześniejszym siewie wystarczy 30-50 roślin na m². Przy późniejszym siewie potrzeba 45-70 na m².
- Nie spiesz się z siewem. Czekaj na odpowiedni czas i warunki.
Nawożenie rzepaku
Nawożenie jest podstawą skutecznej pielęgnacji. Nawozy azotowe, fosforowe i potasowe są kluczowe. Są ważne dla zdrowia roślin. Na każdą tonę plonu dostarcz około 30 kg P2O5. Potrzeba też 65 kg K2O. Ważne jest 20 kg Siarki. Stosuj nawozy bogate w mikroelementy. Należą do nich bor i magnez. Nawożenie powinno obejmować mikroelementy. Ważne są też makroskładniki. Szczególnie siarka i bor. Większe ilości wapna to więcej korzyści. Wartości wapna wpływają na korzyści w uprawie.
- Zastosuj nawozy mikroelementowe.
Ochrona przed chorobami i szkodnikami
Podczas uprawy mogą pojawić się choroby. Należą do nich zgorzel siewek. Groźna jest sucha zgnilizna kapustnych. Występuje też szara pleśń. Może pojawić się mączniak prawdziwy. Szara pleśń obniża plony. Może to być nawet 30%. Profilaktyka chorób i szkodników jest kluczowa. Regularne przeglądy pola są ważne. Monitorowanie roślin pomaga wykryć problemy. Stosuj ochronę chemiczną. Chroni przed chorobami i chwastami. Stosowanie fungicydów i insektycydów jest konieczne. Ochrona fungicydowa jest ważna. Zapobiega suchiej zgnilizny kapustnych. Zwalczanie chwastów wymaga herbicydów. Dobiera się je do gatunków chwastów. Firmy Monsanto i Limagrain oferują odmiany odporne na choroby.
- Profilaktyka chorób i szkodników jest kluczowa.
- Monitoruj pola i reaguj szybko na problemy.
- Stosuj odpowiednie środki ochrony roślin.
Zbiór i przechowywanie rzepaku
Prawidłowy zbiór rzepaku jest ważny. Wilgotność nasion przy zbiorze powinna wynosić 8-10%. Przed zbiorami wykonuje się desykację. Robi się ją 10-14 dni przed zbiorem. Łuszczyna rzepaku pęka łatwo. Może to prowadzić do strat przy zbiorze. Nowoczesne maszyny rolnicze pomagają. Optymalizują proces zbioru. Kombajny służą do zbioru. Po zbiorze ważne jest przechowywanie nasion. Regularnie monitoruj warunki magazynowania.
Technologie w uprawie rzepaku
Nowoczesne rolnictwo wykorzystuje technologie. GPS pomaga zwiększyć efektywność. Automatyzacja zmniejsza nakłady pracy. Zwiększa też plony. Technologie precyzyjnego rolnictwa poprawiają jakość upraw. Drony i platformy rolnicze wspierają zarządzanie. W uprawie stosuje się różne narzędzia. Analiza glebowa pomaga dobrać nawożenie. Regulatory wzrostu wpływają na rozwój roślin. Środki chemiczne chronią rośliny. Należą do nich herbicydy i fungicydy. Technologia POWERSEEDS zaprawia nasiona. Zapewnia lepszą energię kiełkowania. Przyspiesza wschody. Preparaty Biogen Rewital i FCA Mycocell przyspieszają mineralizację słomy.
- Wykorzystuj nowoczesne technologie i maszyny. Optymalizują proces uprawy.
Wykorzystanie rzepaku i trendy rynkowe
Uprawa rzepaku jest rentowna. Mimo przeciwności pogodowych. Ubiegły sezon przyniósł nadmiary wody. Były też mrozy i sucha wiosna. Obecny sezon to susza. Przelotne opady nie łagodzą sytuacji. Produkcja nasion rzepaku wzrosła znacznie. Z ponad 6 mln ton do 50 mln ton. Zwiększono sześciokrotnie zasiewy rzepaku. Stało się to w ciągu 50 lat. Rzepak stanowi ważny element płodozmianu. Zostawia zasobne stanowisko pod zboża. Oleju rzepakowego używa się szeroko. Do produkcji margaryny i tłuszczów kuchennych. Służy do biodiesla i pokostu. Jest ważną paszą dla zwierząt. Słoma rzepakowa nadaje się na opał. Używa się jej do produkcji płyt pilśniowych. Rzepak jest rośliną miododajną. Kwiaty zapylane są przez pszczoły.
Trendy w uprawie rzepaku obejmują rozwój odmian odpornościowych. Poszukiwane są odmiany tolerancyjne na suszę. Ważna jest odporność na wyleganie. Rozwija się hodowla odmian półkarłowych. Zastępuje się tradycyjne odmiany mieszańcowymi. Zwiększa się powierzchnia upraw dzięki opłacalności. Rosnąca popularność agrowoltaiki to nowy trend. Obejmuje uprawy i panele na jednym polu. Obawy rolników dotyczą niskich zbiorów w 2025 roku. Konieczna jest adaptacja do zmian klimatycznych i legislacyjnych. Zmiany przepisów dotyczą niemal każdego rolnika. Będą obowiązywać za pół roku. Ceny rolnicze są dynamiczne. Cena rzepaku wynosi 2.086,62 zł. Cena pszenicy to 843,85 zł. Mleko kosztuje 226,99 zł.
Pytania i odpowiedzi o rzepaku
Czym jest rzepak 00?
Rzepak 00 to odmiana podwójnie ulepszona. Jest bezerukowa. Nie zawiera kwasu erukowego. Ma też niską zawartość glukozynolanów. Jest bezpieczny dla zdrowia.
Jakie pH gleby jest najlepsze dla rzepaku?
Rzepak najlepiej rośnie na glebie. Powinna mieć pH w granicach 6-7. Zalecany odczyn gleby jest wyższy niż 6.
Kiedy najlepiej siać rzepak ozimy w Polsce?
Optymalny termin siewu rzepaku ozimego. Przypada na drugą połowę sierpnia. Trwa do początku września.
Jakie choroby mogą zaatakować rzepak?
Rzepakowi zagrażają różne choroby. Należą do nich zgorzel siewek. Występuje sucha zgnilizna kapustnych. Groźna jest szara pleśń. Może pojawić się mączniak prawdziwy. Problemem jest też wirus żółtaczki rzepy.
Jaka wilgotność nasion jest optymalna przy zbiorze?
Wilgotność nasion rzepaku przy zbiorze. Powinna wynosić około 8-10%.
Ile kwasów omega-6 i omega-3 zawiera olej rzepakowy?
Oleje z rzepaku są bogate w kwasy tłuszczowe. Mają omega-6 (linolowy) i omega-3 (linolenowy). Proporcja wynosi 2:1.
Czy nowoczesne odmiany rzepaku są modyfikowane genetycznie (GMO)?
Nowoczesne odmiany rzepaku wyhodowane w Polsce. Nie zawierają GMO.
Zobacz także:
Dodaj komentarz