Przemieszczenie trawieńca u krów – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie

Przemieszczenie trawieńca stanowi poważny problem zdrowotny w stadach krów mlecznych. Choroba ta dotyka głównie zwierzęta o wysokiej wydajności. Zrozumienie jej przyczyn i objawów pozwala na szybką reakcję. Skuteczne zapobieganie opiera się na właściwym żywieniu i zarządzaniu stadem. Artykuł wyjaśnia kluczowe aspekty tej jednostki chorobowej u bydła.

Czym jest trawieniec i jego przemieszczenie?

Bydło domowe zalicza się do przeżuwaczy. Posiada żołądek złożony z czterech komór. Są to żwacz, czepiec, księgi i trawieniec. Trawieniec jest żołądkiem właściwym. Jego przemieszczenie oznacza zmianę anatomicznego położenia. Może przesunąć się w prawo lub w lewo. Choroba charakteryzuje się wypełnieniem trawieńca gazami lub płynem. Rozciągnięty trawieniec zajmuje anormalną pozycję. Jest to jedna z najpoważniejszych chorób u krów wysokowydajnych. Powoduje przedwczesne brakowanie zwierząt. W skrajnych przypadkach prowadzi do ich upadków.

Rodzaje przemieszczeń trawieńca

Wyróżnia się dwa główne rodzaje przemieszczenia trawieńca. Najczęściej diagnozuje się przemieszczenie lewostronne. Stanowi ono około 80-90% przypadków. Lewostronne przemieszczenie polega na przesunięciu żołądka na lewą stronę jamy brzusznej. Prawostronne przemieszczenie występuje rzadziej. Diagnozuje się je w 10-20% przypadków. Jest ono trudniejsze do wyleczenia. Często towarzyszy mu skręt żołądka. Może wystąpić także przemieszczenie wędrujące. Anatomiczne uwarunkowania sprzyjają przemieszczeniu. Należą do nich słabe umocowanie ścian trawieńca. Przyczyną bywa nadmierne otłuszczenie. Niekorzystne umieszczenie ujścia księgowo-żołądkowego także sprzyja chorobie.

Dlaczego dochodzi do przemieszczenia trawieńca? Kluczowe przyczyny

Główną przyczyną przemieszczenia jest niezrównoważona dieta. Duże znaczenie ma źle zorganizowane żywienie. Pasza zdolna do szybkiej fermentacji sprzyja problemom. Przemieszczenie powstaje najczęściej po porodzie. W jamie brzusznej tworzy się pusta przestrzeń. W czasie ciąży macica wypiera trawieniec. Po wycieleniu musi on wrócić na miejsce. Atonia trawieńca i zaburzenia metaboliczne sprzyjają chorobie. Czynniki poza żywieniowe także odgrywają rolę. Należą do nich wiek, rasa i pora roku. Brak adaptacji zwierząt do nowych warunków zwiększa ryzyko. Zbyt krótki okres przygotowania do laktacji jest niekorzystny. Skarmianie nadmiernej ilości pasz treściwych jest problemem. Dotyczy to końcowego etapu ciąży i okresu po wycieleniu. Niedobór wapnia (hipokalcemia) ogranicza motorykę żwacza. Może ją zmniejszyć nawet o 70%. Zbyt długi czas bez dostępu do jedzenia jest szkodliwy. Długi czas dojenia lub brak dostępu do stołu paszowego wpływa negatywnie. Choroby sprzyjające przemieszczeniu to ketoza i kwasica. Zaleganie poporodowe i zatrzymanie łożyska są czynnikami ryzyka. Endometritis i choroby wirusowe także zwiększają podatność. Stres (transport, zmiana grupy) odgrywa rolę. Ciąże bliźniacze lub duży płód są powiązane z przypadkami choroby. Przyczyny fizjologiczne to okres okołoporodowy i błędy żywieniowe.

Jak rozpoznać przemieszczenie trawieńca? Najczęstsze objawy

Objawy kliniczne pojawiają się zazwyczaj po wycieleniu. Najwięcej przypadków obserwuje się w pierwszych sześciu tygodniach. Często występują w pierwszych czterech tygodniach. Około 15-20% przypadków pojawia się bezpośrednio po porodzie. Kluczowe objawy to utrata apetytu. Krowa niechętnie pobiera pasze treściwe. Spada masa ciała zwierzęcia. Występuje zmniejszona motoryka jelit. Zapadnięcie gałek ocznych świadczy o odwodnieniu. Obniża się wydajność mleczna. Może spaść nawet o 2-4 kg. Do 30% strat mleka występuje przed diagnozą. Obserwuje się zróżnicowany kał. Mogą to być biegunki lub smoliste stolce. Czasem występuje brak stolca. Brzuch może być powiększony. Występują bóle kolkowe. Przy prawostronnym przemieszczeniu może dojść do zamknięcia światła jelita. Może pojawić się apatia i osowiałość. Krowa może często leżeć. Napięcie powłok brzusznych jest zauważalne. Przy ucisku trawieńca widać wygięcie żeber. Ściana brzucha po lewej stronie może być uwypuklona. Dół głodowy często jest zapadnięty. W przewlekłych postaciach dochodzi do wychudzenia. Kondycja może spaść poniżej BCS 2,5. Temperatura, tętno i puls zazwyczaj pozostają w normie. Przy prawostronnym przemieszczeniu puls może wzrosnąć. Może osiągnąć do 140 uderzeń na minutę. Objawy to także wzdęcia. Ciemnozielone odchody i acetonemia mogą wystąpić.

Diagnoza przemieszczenia trawieńca

Diagnoza opiera się na objawach klinicznych. Kluczowe jest badanie fizykalne. Weterynarz wykonuje osłuchiwanie i opukiwanie jamy brzusznej. Na wysokości żeber słychać charakterystyczny dźwięk. Przypomina on uderzenie o metalowe naczynie. Dźwięk ten bywa nazywany „metalicznym pingiem”. Wykonuje się balotowanie jamy brzusznej. Można usłyszeć pluskanie. Badanie palpacyjne pozwala wyczuć położenie trawieńca. Przy lewostronnym przemieszczeniu można zauważyć uwypuklenie. Występuje ono po lewej stronie brzucha. Dół głodowy bywa zapadnięty. Diagnoza może obejmować badanie per rectum. Badania biochemiczne krwi pomagają. Sprawdza się poziom glukozy i ciał ketonowych. pH moczu badane jest testami Merck. Punkcja jamy otrzewnej jest potrzebna. Wykonuje się ją przy podejrzeniu zapalenia otrzewnej. Badanie próbą Ruegga i Gotzego także może być pomocne.

Leczenie przemieszczenia trawieńca

Leczenie zależy od rodzaju i zaawansowania przemieszczenia. Czas od przemieszczenia do interwencji lekarza decyduje o powodzeniu.

Im jest on krótszy, tym lepiej, dlatego też do podejrzanej krowy należy jak najszybciej wezwać lekarza weterynarii.

Lewostronne przemieszczenie można próbować leczyć zachowawczo. Stosuje się metodę kulania grzbietowego. Polega na przetaczaniu krowy przez grzbiet w prawą stronę. Skuteczność metod bezinwazyjnych jest różna. Wpompowanie wody daje 30-40% skuteczności. Przewiezienie krowy to 20-30%. Położenie na prawym boku to 10-15%. Często konieczna jest interwencja weterynaryjna. Podaje się roztwory soli i glukozy. Stosuje się leki przeciwbólowe. Podawane są preparaty usprawniające pracę przewodu pokarmowego. Uzupełnia się płyny i elektrolity. W przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego potrzebny jest zabieg chirurgiczny. Prawostronne przemieszczenie zawsze wymaga operacji. Leczenie chirurgiczne polega na repozycji trawieńca. Następnie wykonuje się jego umocowanie (abomasopexy). Stosuje się różne techniki operacyjne. Należą do nich laparotomia i metoda utrechcka. Metoda trokarowania także jest używana. Skuteczność leczenia trokarowaniem wynosi 94%. Należy także leczyć choroby współistniejące. Rokowanie u bydła z perforującymi wrzodami jest bardzo złe. Zwierzęta często umierają w ciągu 6-12 godzin. W przypadku perforacji wrzodu i rozlanego zapalenia otrzewnej konieczna jest eutanazja.

Zapobieganie przemieszczeniu trawieńca

Zapobieganie jest kluczowe dla zdrowia stada. Opiera się na prawidłowym odżywianiu. Ważna jest zawartość błonnika w paszy. Należy ograniczać pasze skoncentrowane. Unikaj pasz treściwych u krów zasuszonych. Zapewnij odpowiednią ilość włókna po porodzie. Stosuj zbilansowaną dietę. Unikaj nagłych zmian dawki pokarmowej. Zwiększaj dawki pasz treściwych stopniowo po porodzie. Tempo 1,0–1,5 kg tygodniowo jest zalecane. Dbałość o poziom wapnia po wycieleniu jest ważna. Suplementacja wapnia i fosforu jest potrzebna. Stosuj bolusy zawierające sole wapnia. Bolusy stymulujące produkcję kwasu propionowego są pomocne. Po porodzie konieczne jest wypełnienie żwacza. Podaj pójło poporodowe w letniej wodzie. Temperatura powinna wynosić 34-39°C. Można zastosować wlew sondą dożwaczową. Zapewnij swobodny dostęp do stołu paszowego. Unikaj sytuacji stresowych. Należą do nich transport i zmiana grupy. Brak miejsca przy stole paszowym także stresuje. Regularnie kontroluj stan zdrowia zwierząt. Monitoruj krowę przez co najmniej 10 dni po porodzie. Obserwuj pobranie paszy i produkcję mleka codziennie. Kontroluj temperaturę i poziom ciał ketonowych. Sprawdzaj wypływy z macicy. Reaguj szybko na odchylenia od normalnego apetytu. Spadki mleczności wymagają uwagi. Wezwij weterynarza przy podejrzeniu przemieszczenia. Zapobiegaj kulawiźnie. Leczenie zapalenia wymion przed zasuszeniem jest ważne.

• Podawaj w paszy wysokiej jakości włókno.
• Ograniczaj pasze treściwe, aby zapobiec kwasicy.
• Suplementuj wapń i fosfor w okresie zasuszenia i po wycieleniu.
• Kontroluj stan zdrowia zwierząt w stadzie.
• Reaguj na objawy i wezwij weterynarza w przypadku podejrzenia.
• Zwiększaj dawki pasz treściwych po porodzie stopniowo.
• Zapewnij swobodny dostęp do stołu paszowego.
• Unikaj nadmiernego i za małego pobierania pasz przed porodem.
• Dopilnuj odpowiedniego poziomu wapnia po wycieleniu.
• Wypełniaj żwacz po porodzie pójłem lub wlewem sondą.
• Stale monitoruj krowę po porodzie.
• Stosuj bolusy wapniowe.
• Stosuj bolusy stymulujące produkcję kwasu propionowego.
• Minimalizuj stres poporodowy.
• Kontroluj temperaturę i poziom ciał ketonowych.
• Codziennie monitoruj pobranie paszy i produkcję mleka.

Powiązane schorzenia i komplikacje

Przemieszczenie trawieńca często współistnieje z innymi chorobami. Należą do nich ketoza i kwasica. Zatrzymanie łożyska i metritis (zapalenie macicy) są powiązane. Kulawizny także zwiększają ryzyko. Wrzody trawieńca stwierdza się u cieląt i dorosłego bydła. Częściej chorują krowy młode do trzeciej laktacji. Występują w pierwszych czterech tygodniach po wycieleniu. U większości krów z wrzodami występują zaburzenia współtowarzyszące. Mogą to być prawostronne przemieszczenia trawieńca. Zapalenie macicy i zapalenie gruczołu mlekowego także występują. Ketoza jest częstym powiązaniem. Zmiany sposobu żywienia mogą przyczyniać się do wzrostu wrzodów. Wrzody mogą prowadzić do powikłań śmiertelnych. Należą do nich perforacja i peritonitis (zapalenie otrzewnej). Opisano cztery typy wrzodów trawieńca. Są to nadżerki i wrzód krwawiący. Występuje też perforujący z miejscowym zapaleniem otrzewnej. Najpoważniejszy jest perforujący z rozlanym stanem zapalnym otrzewnej. W przypadku perforacji wrzodu może dojść do śmierci. Śmierć następuje w ciągu 24-48 godzin. Rokowanie u bydła z perforującymi wrzodami jest bardzo złe. Zwierzęta często umierają szybko. Rozpoznanie ostrego zapalenia otrzewnej obejmuje brak apetytu. Występują zmiany w płynie otrzewnowym. Można znaleźć wysięk z cząstkami treści trawieńca.

Statystyki i trendy dotyczące przemieszczenia trawieńca

Przemieszczenie trawieńca lewostronne stanowi około 85% przypadków. Przemieszczenie prawostronne to 15%. Ponad 80% przypadków przypada na pierwszy miesiąc laktacji. Szczególnie krytyczne są pierwsze 2 tygodnie. Około 10% krów z diagnozą jest brakowanych ze stada. Pozostałe produkują o ponad 500 litrów mleka mniej w laktacji. Do 30% strat mleka następuje przed diagnozą choroby. Wzrost ryzyka obserwuje się w pierwszej laktacji. Jest to związane ze słabą adaptacją do nowych warunków. Hipokalcemia ogranicza motorykę żwacza do 70%. Wrzody trawieńca stanowią 1-5% wszystkich chorób krów. W przypadku perforacji wrzodu typu 4 śmierć następuje w 24-48 godzin. Wzrasta nacisk na ochronę zdrowia zwierząt. Bezpieczeństwo biologiczne staje się ważniejsze. Obserwuje się zwiększone zainteresowanie problemami metabolicznymi. Choroby żołądkowo-jelitowe u krów są w centrum uwagi. Rozwój diagnostyki i metod leczenia postępuje. Stosowanie metod minimalnie inwazyjnych rośnie. Profilaktyka chorób układu pokarmowego jest priorytetem. Monitorowanie zdrowia krów po porodzie jest kluczowe.

Podsumowanie

Przemieszczenie trawieńca to poważne schorzenie bydła. Dotyka głównie krowy w okresie okołoporodowym. Najczęściej występuje przemieszczenie lewostronne. Kluczowe przyczyny to błędy żywieniowe i zaburzenia metaboliczne. Objawy obejmują spadek apetytu i mleczności. Diagnoza wymaga badania klinicznego. Leczenie może być zachowawcze lub chirurgiczne. Szybka interwencja weterynaryjna jest niezbędna. Zapobieganie opiera się na zbilansowanym żywieniu. Ważne jest monitorowanie krów po porodzie. Leczenie współistniejących chorób jest kluczowe. Wczesne wykrycie i odpowiednie działania minimalizują straty.

Zobacz także:

• Gliceryna i glikol propylenowy w profilaktyce ketozy u krów mlecznych
• Prawidłowy odchów cieląt: Klucz do zdrowia i zysku w stadzie
• Młóto browarniane – wartościowa pasza w żywieniu zwierząt
• Bydło simentalskie – wszechstronna rasa dla nowoczesnego rolnictwa
• Uprawa i Zbiór Warzyw i Owoców w Ogrodzie