Proso to odporne zboże uprawiane od wieków. Zyskuje na popularności dzięki niskim wymaganiom i wartościom odżywczym. Dowiedz się, jak skutecznie uprawiać proso w Polsce, od wyboru stanowiska po zbiór.
Czym jest proso i dlaczego warto je uprawiać?
Proso zwyczajne (Panicum miliaceum) to roślina jednoroczna. Należy do rodziny wiechlinowatych. Jest jedną z najstarszych roślin uprawianych na świecie. Proso znane jest od wieków. Jest wytrzymałe na trudne warunki. Proso było bardzo popularne w Polsce jeszcze w pierwszej połowie XX wieku. Obecnie uprawa prosa wraca do łask. Jest zdrową alternatywą dla innych zbóż.
Dlaczego warto uprawiać proso? Proso jest odporne na suszę. Ma niskie wymagania glebowe. Zapewnia wysoką wydajność przy niskim koszcie. Nakłady na nawożenie i ochronę są mniejsze niż przy innych zbożach. Proso przerywa ciąg chorobowy podstawowych zbóż. Korzystnie wpływa na ich plony. Może być elementem strategii ograniczania śladu węglowego. Jest dobrą rośliną uzupełniającą. Można je siać późno. Nadaje się na miejsca, gdzie coś wymokło lub wymarzło.
Czy proso to zboże przyszłości?
Proso jest często nazywane „zbożem przyszłości”. Zyskuje na popularności w rolnictwie. Dzieje się tak dzięki odporności na suszę. Ma też niskie wymagania glebowe. To czyni je cenną uprawą.
Wymagania klimatyczne i glebowe prosa
Proso ma duże wymagania cieplne i świetlne. Ma natomiast niewielkie wymagania wodne. Roślina ta ma duże wymagania termiczne. Ma też duże wymagania świetlne. Małe wymagania wilgotnościowe to jej cecha. Optymalna temperatura do wschodów to 20-30°C. Ziarno kiełkuje przy temperaturze 8-10°C. Wzrost jest zahamowany poniżej 15°C. Roślina jest wrażliwa na mrozy. Wysiew prosa odbywa się w maju. Zbiory są możliwe w sierpniu lub wrześniu. Okres wegetacji prosa wynosi 14-16 tygodni. Okres wegetacji to 80-115 dni.
Proso wymaga starannego nawożenia. Potrzebuje też odpowiedniej kultury gleby. Dobra struktura i odczyn pH 6-6,5 są kluczowe. Uprawia się je na glebach od II do IV klasy bonitacyjnej. Unika gleb ciężkich i zimnych. Nie lubi też kwaśnych piasków. Proso wymaga gleby lekkiej. Powinna być niezachwaszczona. Unika ciężkich, zimnych i podmokłych gleb. Najlepsze gleby to gleby pulchne i lekkie. Powinny być zasobne w próchnicę. Odczyn pH 6-6,5 jest optymalny. Na glebach pszenno-żytnich daje wyższe plony. Najwyższe plony uzyskuje się na glebach kompleksów pszennych. Powinny być zasobne w próchnicę. W przypadku właściwej agrotechniki proso może być uprawiane na glebach kompleksów żytnich. Proso najlepiej rośnie na glebach lekkich. Mogą to być piaszczyste lub gliniaste gleby. Powinny być dobrze przepuszczalne. Gleby ciężkie mogą prowadzić do problemów z drenażem. Proso preferuje gleby o pH w zakresie 5,5-7,0.
Proso można uprawiać w całej Polsce. W rejonach północnych i na pogórzu lato jest chłodniejsze. Okres dojrzewania prosa się tam wydłuża. Wpływa to niekorzystnie na plony. W Polsce najwięcej upraw prosa jest w województwie świętokrzyskim. Główne regiony uprawy to południe Polski. Rejonowe plantacje znajdują się na południu Polski.
Przygotowanie gleby i nawożenie prosa
Przygotowanie gleby pod proso jest ważne. Uprawa prosa zaczyna się od orki zimowej na jesieni. Zabiegi wiosenne obejmują włókowanie i bronowanie. Przygotowanie gleby pod proso nie wymaga głębokiej orki. Można używać agregatu ścierniskowego. Agregat uprawowy też się nadaje. Podatne na zachwaszczenie proso wymaga czystego stanowiska. Potrzebuje odpowiednich upraw przed siewem. Zaleca się wybór czystego stanowiska. Najlepiej po okopowych lub zbożach. Wydłużenie uprawki przedsiewnej jest ważne. Pomaga zniszczyć skorupę i chwasty. Przed siewem wykonać można dwa przejazdy agregatem. To pomaga zwalczać chwasty.
Proso ma zwiększone zapotrzebowanie na składniki pokarmowe. Jest to w porównaniu do innych zbóż. Wymagania nawozowe prosa są duże. Szczególnie azotowe, fosforowe i potasowe. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się przed siewem. Nawożenie azotem odbywa się w dwóch dawkach. 50-60% przed siewem. Reszta w fazie krzewienia. Stosowanie nawozów fosforowych i potasowych przed siewem jest kluczowe. Zaleca się stosowanie nawozów azotowych w dwóch dawkach. Pierwsza przed siewem, druga w fazie krzewienia. Stosowanie odpowiednich dawek nawozów zależy od zasobności gleby. Stosowanie nawozów o szybkim działaniu jest zalecane. Nawozy azotowe takie jak saletra amonowa lub mocznik są dobre. Podział dawki azotu na dwa etapy jest korzystny. Pierwszy przed siewem. Drugi we wzroście wegetatywnym. Na glebach ubogich stosuje się nawozy wieloskładnikowe. Są one ważne dla fosforu i potasu. Proso dobrze reaguje na nawozy organiczne. Kompost czy obornik są dobrym wyborem. Dawanie nawozów to około 100 kg polifoski. Dodaje się też około 150 kg saletrzaku.
Jakie dawki nawozów są zalecane?
Zalecane dawki nawozów na hektar to: Azot 40–60 kg/ha, Fosfor 30–50 kg/ha, Potas 40–60 kg/ha. Dla gleby średnio zasobnej zaleca się: P2O5 60 kg, K2O 100 kg, MgO 40 kg, SO3 35 kg. Zalecane dawki azotu to 60-90 kg/ha.
Termin i technika siewu prosa
Optymalny termin siewu prosa to 15-25 maja. Termin siewu to od 10 do 25 maja. Optymalnie 10-25 maja. Wysiew prosa odbywa się w maju. Najlepszy okres siewu przypada na koniec maja. Może być też początek czerwca. Zaleca się wysiew prosa po okresie przymrozków. Czyli w połowie maja. Termin siewu prosa to około 20-25 maja. To jest po ustąpieniu przymrozków. Dostosowanie terminu siewu do warunków pogodowych jest ważne. Unika się zbyt wczesnego siewu. Zapobiega to uszkodzeniom od przymrozków. W Polsce północnej siew jest w drugiej połowie maja. W Polsce centralnej siew jest w środku maja. W Polsce południowej siew jest na początku maja. To jeśli gleba jest nagrzana. Temperatura do kiełkowania musi być powyżej +12°C. Najbardziej intensywne kiełkowanie jest przy +25 do +30°C. Warunki siewu: gleba rozgrzana do +12…+15°C. Siew jest po zagrożeniu mrozem.
Norma wysiewu wynosi 15-25 kg/ha. Rozstawa rzędów to 25-30 cm. W gorszych warunkach rozstawa to do 40 cm. Norma wysiewu wynosi 25-30 kg/ha. Rozstaw między rzędami to 25-30 cm. Przy standardowym siewie norma to 15-20 kg/ha. Rozstaw rzędów od 25 do 40 cm. Zalecana głębokość siewu to 1,5–2,5 cm. Wysiew na głębokość 2-4 cm. Zależy to od gleby i warunków pogodowych. Na lekkich glebach głębokość siewu może być do 10 cm. Przy umiarkowanej wilgotności głębokość to 4-5 cm. Po wyschnięciu gleby głębokość to 7-8 cm. Gęstość wysiewu to 8–12 kg/ha. Gęstość siewu to 10-15 kg nasion na hektar. Siew na powierzchni 25-35 kg/ha dobrym siewnikiem. W regionach suchych siew wąskorzędowy to 3 miliony ziaren na hektar. W bardziej wilgotnych regionach siew to 3,5 mln ziaren na hektar. Podczas niekorzystnych warunków pogodowych zwiększa się dawkę wysiewu. O 15-20%.
Jak przygotować nasiona do siewu?
Przygotowanie nasion jest ważne. Dezynfekcja jest zalecana. Stosuje się fenoram, vitavax lub baytan. To na dwa tygodnie przed siewem. Wstępne przechowywanie nasion w powietrzu jest korzystne. Przez 5-7 dni.
Pielęgnacja uprawy prosa
Walka z chwastami to największy problem w uprawie prosa. Proso jest wrażliwe na herbicydy. Konieczne jest stosowanie ich zgodnie z rejestracją. Ochrona przed chwastami odbywa się metodami mechanicznymi. Stosuje się też metody chemiczne. Dostępne środki na walkę z chwastami to Chwastox Extra, Dicoherb, Granstar+Trend. Walkę z chwastami prowadzi się od wschodów. Trwa do krzewienia. Stosuje się lekką bronę lub chwastownik. W razie konieczności użycia herbicydów stosuje się je zgodnie z rejestracją. Musi to być zgodne z fazami rozwoju roślin. Walka z chwastami może obejmować glifosaty. Na przykład Roundup lub Dicoherb.
Monitorowanie pola pod kątem chorób i szkodników jest ważne. Choroby prosa to mączniak prawdziwy i rdza. Szkodniki to mszyce i gąsienice. Proso w zasadzie nie choruje. Wystarczy zaprawa nasion. Typu Oxafun T, Funaben T i pochodne. Zwalczanie szkodników obejmuje omacnicę prosowiankę. Można ją zwalczać środkiem Lamdex Extra 2,5 WG. Zabiegi owadobójcze obejmują Karate Zeon, Senpai, Rogor-S, Kemidim, BI-58. Stosowanie rotacji upraw jest sugerowane. Unikać siewu przed lub po kukurydzy. Jest ryzyko uszkodzenia przez ćmę łodygową. Przegląd pól jest konieczny. Pomaga ocenić zagrożenie ze strony agrofagów.
Czy desykacja prosa jest konieczna?
Po zbiorze konieczna jest desykacja. Można użyć glifosatu lub Reglone. Polski klimat nie umożliwia samodzielnego zaschnięcia całej rośliny. Bez strat w plonie jest to niemal niemożliwe. Desykacja jest konieczna. Pomaga uniknąć strat w plonie. Proso jest gotowe do desykacji. To w momencie, gdy połowa ziaren w wiechy jest dojrzała. Stosować glifosaty przed zbiorem. To przy wysokim dojrzeniu.
Zbiór i przechowywanie prosa
Zbiór prosa przypada na II połowę sierpnia. Trwa do II połowy września. Zbiór odbywa się gdy ziarna są w pełni dojrzałe. Wilgotność nie powinna przekraczać 15%. Dojrzewanie prosa rozpoczyna się w drugiej połowie sierpnia. Może trwać nawet do drugiej połowy września. Termin zbioru przypada na początek lub połowę września. Przy zbiorze ważne jest dokładne monitorowanie dojrzałości. Minimalizuje to straty.
Obróbka pozbiorowa ziarna jest ważna. Jakie są sposoby przechowywania ziarna prosa? Przechowywanie ziarna odbywa się w suchym miejscu. Powinno być chłodne i przewiewne. Używanie hermetycznych pojemników lub worków jest zalecane. Regularne kontrole warunków przechowywania są ważne.
Wartość odżywcza i zastosowanie prosa
Ziarno prosa zawiera około 59% węglowodanów. Ma 10-18% białka. Zawiera 3,6-4,8% tłuszczu. Nasiona prosa zawierają średnio 56% skrobi. Mają 11% białka (bez glutenu). Zawierają 3,5% tłuszczu. Mają też składniki mineralne i witaminy z grupy B i PP. W porównaniu do innych zbóż proso wyróżnia się wysoką zawartością białka. Ma też dużo błonnika. Zawartość 100 g prosa to około 12 g białka. Ma 3,5 g tłuszczu. Zawiera 70 g węglowodanów. 100 g suchego prosa to około 350-370 kcal. Proso zawiera magnez, cynk, żelazo, potas. Ma też witaminy z grupy B.
Z ziarna prosa powstaje kasza jaglana. Kasza jaglana z prosa zawiera dużo łatwo przyswajalnego białka. Ma witaminy z grupy B i mikroelementy. Ziarno prosa nie zawiera glutenu. Jest odpowiednie dla diety bezglutenowej. Szczególnie dla chorych na celiakię. Kasza jaglana nie zawiera glutenu. Jest polecana dla chorych na celiakię. Proso jest wykorzystywane w diecie wegetariańskiej. Jest też używane w diecie wegańskiej. Właściwości zdrowotne kaszy jaglanej są doceniane. Przez coraz większą grupę osób. Dla których ważny jest zdrowy styl życia. Ważne jest też prawidłowe odżywianie.
Jak wykorzystać proso w kuchni? Z ziaren prosa wytwarza się mąkę. Produkuje się płatki jaglane i kleiki. W Polsce tradycyjnie używane do produkcji kasz i potraw. Proso wspiera układ trawienny. Jest korzystne dla serca. Jest dobre dla mikrobiomu jelitowego. Proso można wykorzystywać do produkcji spirytusu. Nadaje się na piwo, skrobię i cukier gronowy. Może być wykorzystane na paszę. Słoma i plewy mają wysoką jakość paszową. Wartość paszowa jest wyższa od innych zbóż. Niektóre gatunki prosa mogą być uprawiane na zielonkę. Wiechy prosa dawniej wykorzystywano. Do produkcji pędzli malarskich i bielaczy.
Potencjał i perspektywy uprawy prosa w Polsce
Potencjał plonowania prosa w Polsce jest wysoki. Dla odmiany Jagna wynosi do 4 t/ha. Dla odmiany Gierczyckie do 3,5 t/ha. Proso może wyprodukować do 14-17 centnów z hektara. To przy odpowiedniej technologii. Średnie plony prosa w Polsce wynoszą około 2,7 tony na hektar. Przed 50 laty plony wynosiły 0,8-1,5 t/ha. Obecnie zbiera się 3–4 t/ha. Przy korzystnej pogodzie mogą być większe.
Kto siał proso ten chodził boso? Tak mówiono 50 lat temu, kiedy uzyskiwano 0,8-1,5 t/ha ziarna, obecnie plony w tej wysokości oceniane są jako niskie, bowiem zbiera się 3–4 t/ha, a niekiedy (korzystny przebieg pogody, dobre warunki glebowe i prawidłowa agrotechnika) większe.
Przysłowie mówi “Siej proso kiedy chodzisz boso” odnosi się to do terminu siewu i temperatury gleby.
Uprawa prosa jest opłacalna. Szczególnie jako roślina uzupełniająca. W warunkach późnych siewów jest idealna. Cena zbytu prosa waha się. Od 1000 do 4000 zł za tonę. Sprzedaż odbywa się do sklepów zoologicznych. Także do mieszalni pasz dla ptaków i gryzoni. Ekologiczne proso osiąga wyższą cenę. Trend wzrostu zainteresowania uprawą prosa jest widoczny. Szczególnie na terenach ciepłych i suchych. Rośnie znaczenie prosa jako rośliny odpornej na suszę. Jest korzystne dla zdrowia człowieka. Wysoka opłacalność ekonomiczna jest możliwa. Trzeba zachować technologię uprawy.
Jakie odmiany prosa są dostępne w Polsce?
Zarejestrowane odmiany prosa to Gierczyckie. Jest zarejestrowana od 1956 roku. Odmiana Jagna jest zarejestrowana od 2000 roku. Dostępne są odmiany tradycyjne. Są też nowoczesne odmiany. Mają zwiększoną wydajność.
Podsumowanie
Uprawa prosa to szansa dla rolników. Zapewnia dywersyfikację upraw. Proso jest odporne i wartościowe. Wymaga odpowiedniej agrotechniki. Kluczowe są termin siewu i nawożenie. Warto rozważyć proso w swoim gospodarstwie.
Zobacz także:
Dodaj komentarz