Majątek Kościoła katolickiego w Polsce budzi wiele pytań. Jest on największym właścicielem gruntów w kraju, nie licząc państwa. Wyjaśniamy jego historyczne korzenie, współczesną strukturę i związane z nim kontrowersje.
Korzenie historyczne majątku Kościoła
Majątek Kościoła w Polsce ma długą historię. W początkach katolicyzmu był on częścią majątku państwa. W krajach zachodnich władca budował kościoły. Miał obowiązek ich utrzymania. Kościół, ziemia i majątek należały do władcy feudalnego.
W Polsce system był inny. Rozbicie dzielnicowe wpłynęło na zmiany własnościowe. Prawo łupu było powszechne w Europie. Władca nadawał i odbierał ziemię. Zjazd w Łęczycy w 1180 roku zmienił sytuację. Wprowadzono regulacje chroniące dobra Kościoła. Kościół uzyskał przywilej nienaruszalności swoich dóbr. Dobra Kościoła nadal uważano za dobra państwa. Nadawali je książęta.
Obowiązki społeczeństwa wobec Kościoła różniły się od Zachodu. Szczególnie dotyczyło to dziesięciny. W Polsce dziesięcina była w naturze. Na Zachodzie przyjmowała formę podatku pieniężnego. Bunt miast przeciwko daninom trwał długo. Różnice w systemie opodatkowania były przyczyną. Podczas powstania listopadowego w 1848 roku powstała pieśń. Mówiła o przywilejach płaconych na rzecz Kościoła i możnowładców.
(…) Ktokolwiek by biednym kmiotkom zboże czy gwałtem, czy innym sposobem zabierał lub zabierać kazał, niech będzie wyklęty(…)
(…) ktokolwiek zmarłego biskupa zagarnie dobra lub każe zagarnąć, czyli by księciem był czy jakąkolwiek znakomitą osobą lub urzędnikiem, bez wszelkiej różnicy, niech będzie wyklęty(…)
O cześć Wam panowie magnaci, Gdy naród do boju wystąpił z orężem, panowie o czynszach radzili…
Jakie były początki majątku Kościoła w Polsce?
Początkowo majątek Kościoła w Polsce był traktowany jako majątek państwa. Książęta nadawali dobra Kościołowi.
Co zmienił Zjazd w Łęczycy w 1180 roku?
Zjazd w Łęczycy w 1180 roku wprowadził przywilej nienaruszalności dóbr Kościoła. Ograniczył prawo łupu.
Współczesny majątek Kościoła w liczbach
Kościół katolicki w Polsce posiada znaczny majątek. Jest największym właścicielem gruntów w kraju, poza Skarbem Państwa. Według różnych danych, Kościół posiada co najmniej 160 tysięcy hektarów gruntów. Raport Wirtualnej Polski z 2025 roku ujawnił część tego majątku. Polskie diecezje dysponują majątkiem wartym co najmniej 495 milionów złotych. Ten raport analizował ponad tysiąc ksiąg wieczystych. Skupiał się na własnościach diecezji i archidiecezji. Pominął nieruchomości parafii i zakonów.
Majątek diecezji obejmuje ponad 3500 hektarów ziemi. Wartość tej ziemi szacuje się na ponad 240 milionów złotych. Nieruchomości miejskie, takie jak mieszkania, domy i kamienice, wyceniono na około 198 milionów złotych. Nieruchomości wypoczynkowe, w tym hotele, pensjonaty i ośrodki rekolekcyjne, są warte ponad 56 milionów złotych. Łączny szacowany majątek diecezji wynosi 494 463 764 złotych według raportu WP. Eksperci podkreślają, że rzeczywisty majątek Kościoła w Polsce jest znacznie większy. Dane z ksiąg wieczystych nie obejmują własności parafii czy duchownych.
Kościół posiada też sieć 38 rozgłośni katolickich. Wartość sieci Radia Maryja szacuje się na około 240 milionów złotych. Kościół prowadzi działalność gospodarczą. Zarabia na dzierżawie nieruchomości. Otrzymuje dotacje państwowe. Ma instytucje pomocowe. Prowadzi domy samotnej matki, hospicja i świetlice.
| Rodzaj majątku (Diecezje) | Szacunkowa wartość |
|---|---|
| Grunty (ponad 3500 ha) | ponad 240 mln zł |
| Nieruchomości miejskie | około 198 mln zł |
| Nieruchomości wypoczynkowe | ponad 56 mln zł |
| Łączny szacowany majątek diecezji | 494,5 mln zł |
Ile ziemi posiada Kościół w Polsce?
Kościół w Polsce posiada co najmniej 160 tysięcy hektarów gruntów. Polskie diecezje posiadają ponad 3500 hektarów ziemi.
Jaka jest szacunkowa wartość majątku diecezji?
Wartość majątku polskich diecezji wynosi co najmniej 495 milionów złotych według raportu WP.
Fundusz Kościelny i jego rola
Fundusz Kościelny działa od 1950 roku. Pokrywa składki emerytalne i zdrowotne duchownych. Jest częściowo finansowany z budżetu państwa. W 2023 roku przeznaczono na niego 216 milionów złotych. W 2024 roku budżet Funduszu wyniósł 257 milionów złotych. Według wyliczeń ks. prof. Dariusza Walencika, obecny potencjał finansowy Funduszu powinien wynosić 162,5 miliona złotych. Jest to związane z dochodami z nieruchomości przejętych przez państwo.
Państwo od 63 lat nie stosuje się do ustawodawstwa. Nakazuje ono przekazywanie dochodów z zagarniętych dóbr na cele kościelne. Państwo nigdy nie oszacowało ilości zabranych dóbr. Nie oszacowało też dochodów z nich płynących. Minister Marek Pernal przyznał, że państwo nie wypełnia swoich zobowiązań. Propozycja Kościoła to 1% odpisu podatkowego. Miałby on stanowić rekompensatę za Fundusz Kościelny. Premier Donald Tusk powołał zespół. Miał on zająć się Funduszem Kościelnym. Zespół spotkał się zaledwie dwa razy. Prace są w martwym punkcie.
Czym jest Fundusz Kościelny?
Fundusz Kościelny finansuje składki emerytalne i zdrowotne duchownych. Działa od 1950 roku.
Ile wynosił budżet Funduszu Kościelnego w ostatnich latach?
Budżet Funduszu Kościelnego wynosił 216 mln zł w 2023 r. i 257 mln zł w 2024 r.
Reprywatyzacja i zwrot zabranych dóbr
Kościół utracił znaczne majątki w czasach PRL. Państwo polskie nie zwróciło Kościołowi wszystkich zagarniętych ziem. Przed 1939 rokiem Kościół posiadał 377 885,4 hektara nieruchomości. Po utracie ziem wschodnich pozostało 168 963,9 hektara. Na skutek przejęcia terenów przez Związek Radziecki Kościół stracił ponad połowę ziemi. Było to 208 921,5 hektara. Po wojnie, w wyniku konfiskat, Kościołowi pozostało tylko 13 225,6 hektara. Obszar nieruchomości upaństwowionych wyniósł 144 738,3 hektara.
Na terenach zachodnich i północnych (Ziemie Odzyskane) Kościół posiadał 33 334 hektary w 1948/49 roku. W latach 1992-2022 Kościół otrzymał na tych ziemiach 54 094 hektary gruntów. Komisja Majątkowa działała w latach 1989-2011. Zwróciła Kościołowi 65 705,2 hektara nieruchomości. Do 2010 roku Komisja zwróciła 60 tysięcy hektarów. Przyznała też 107 milionów złotych odszkodowań. W 2012 roku obszar nieruchomości niezwróconych wynosił 62 357,6 hektara. W sumie zwrócono Kościołowi 56,9% zabranych nieruchomości ziemskich na tzw. ziemiach dawnych. Na terenie całej Polski zwrócono 69,2% zabranych nieruchomości ziemskich.
Według raportu ks. prof. Dariusza Walencika, 31 procent dóbr zabranych Kościołowi pozostaje w rękach państwa. Raport nosi tytuł: „Regulacje prawne – nacjonalizacja – rewindykacja. Nieruchomości Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918 – 2012”. Liczy ponad 480 stron. Podkreśla potrzebę gruntownego rozliczenia. Nieruchomości mogą stanowić 65 329 hektarów. Dochody z nich powinny zasilać Fundusz Kościelny.
Ile ziemi utracił Kościół w czasach PRL?
W okresie PRL Kościół utracił łącznie 208 921,5 hektara ziemi.
Jaki procent zabranych nieruchomości zwrócono Kościołowi?
Na terenie całej Polski zwrócono 69,2% zabranych nieruchomości ziemskich.
Transparentność i debata publiczna
Majątek Kościoła w Polsce budzi publiczną debatę. Wielu komentatorów krytykuje brak pełnej transparentności. Dane dotyczące majątku pochodzą głównie z raportów medialnych i opracowań naukowych. Raport Wirtualnej Polski skupiał się na diecezjach. Świadomie odrzucono nieruchomości sakralne. Nie uwzględniono majątku parafii i zakonów. Gros gruntów posiadanych przez parafie to cmentarze.
Ks. Kazimierz Sowa podkreśla, że pytania o majątek są uzasadnione. Nie służą one walce z Kościołem. Służą transparentności. Mówi, że przedstawiony przez WP licznik majątku jest zaniżony. Wiele fundacji i instytucji dysponuje majątkiem. Służy im on do prowadzenia innej działalności. Idea transparentności w przepływie pieniądza jest słuszna. Kościół powinien publikować roczne sprawozdania finansowe. Finanse Kościoła muszą być przejrzyste. Powinny być przejrzyste jak w innych instytucjach. Wzorem Włoch, można zbudować system rozliczania majątku.
We Włoszech istnieje system finansowania Kościoła z budżetu państwa. Opiera się na odpisie podatkowym. Wartość tego odpisu to prawie miliard euro rocznie. Powstał tam fundusz powierniczy. Zarządza on majątkiem Kościoła włoskiego. Publikuje roczne raporty. Społeczeństwo domaga się większej jawności finansów Kościoła w Polsce. Rosną oczekiwania kontroli nad majątkiem. Kontrowersje dotyczą też wykorzystania funduszy unijnych. W 2022 roku Kościół w Polsce otrzymał ponad 16 milionów złotych z UE. Hierarchowie krytykują Unię, mimo korzystania z jej funduszy.
Ks. Sowa: Pytania są uzasadnione.
Ks. Sowa: Idea transparentności w przepływie pieniądza w Kościele jest słuszna.
Ks. Sowa: Jeśli będziemy dyskutowali nad licznikiem majątku kościelnego, to z całą pewnością przedstawiony przez WP jest zaniżony.
Czy majątek Kościoła w Polsce jest w pełni transparentny?
Nie, brakuje pełnej transparentności. Publicznie dostępne dane dotyczą głównie diecezji. Nie obejmują majątku parafii i zakonów.
Jakie są sugestie dotyczące zwiększenia transparentności?
Sugeruje się wprowadzenie transparentnych sprawozdań finansowych. Powinny być one publikowane. Można wzorować się na systemach z innych krajów, np. Włoch.
Działalność gospodarcza i misyjna
Majątek materialny Kościoła służy różnym celom. Służy działalności charytatywnej. Służy też innym celom. Kościół posiada kompleksy wypoczynkowe. Ma centra konferencyjne i restauracje. Posiada luksusowe hotele. Prowadzi działalność gospodarczą. Zarabia na wynajmie nieruchomości. Te działania generują przychody.
Jednocześnie Kościół prowadzi instytucje pomocowe. Ma domy samotnej matki. Prowadzi hospicja i jadłodajnie. Ta działalność jest częścią misji ewangelicznej. Niektórzy krytykują Kościół. Uważają, że za bardzo skupia się na interesach materialnych. Oddala się od deklaracji ewangelicznych. Prof. Arkadiusz Stempin uważa, że w Kościele biurokracja „zeżarła Boga”.
W tej instytucji machina biurokratyczna 'zeżarła Boga’ – prof. Arkadiusz Stempin
Papież Franciszek krytykował przepych. Krytykował bogacenie się duchownych. Kościół ma pieniądze. Powinien wziąć odpowiedzialność za przestępstwa seksualne. Może wykorzystać swoje nieruchomości. Może zapraszać ubogich. Zamiast bogacenia się, Kościół powinien wspierać potrzebujących. Kościół gromadzi „pasywa na chude lata”. Debata publiczna dotyczy równowagi. Równowagi między misją a majątkiem.
Do czego służy majątek Kościoła?
Majątek służy działalności charytatywnej i misyjnej. Służy też działalności gospodarczej. Obejmuje nieruchomości komercyjne.
Jakie działania gospodarcze prowadzi Kościół?
Kościół zarabia na dzierżawie nieruchomości. Posiada hotele, ośrodki wypoczynkowe i restauracje. Prowadzi wynajem i inwestycje.
Podsumowanie i perspektywy
Majątek Kościoła w Polsce jest złożonym tematem. Ma głębokie korzenie historyczne. Dotyczy współczesnej struktury własności. Obejmuje finanse i źródła dochodów. Kwestia reprywatyzacji pozostaje ważna. Część zabranych dóbr wciąż nie została zwrócona. Fundusz Kościelny jest źródłem kontrowersji. Trwają dyskusje o jego przyszłości. Proponuje się zastąpienie go innymi formami wsparcia. Proponuje się odpis podatkowy.
Debata publiczna skupia się na transparentności. Społeczeństwo oczekuje jawności finansów. Oczekuje większej kontroli nad majątkiem. Pytania o majątek są uzasadnione. Nie służą walce z Kościołem. Służą przejrzystości działania instytucji publicznych. Wzrost transparentności jest globalnym trendem. Wpływa on na instytucje religijne. Przyszłe lata mogą przynieść zmiany. Zmiany prawne i społeczne. Mogą one wpłynąć na zarządzanie majątkiem Kościoła. Mogą wpłynąć na jego rozliczanie.
Zobacz także:
- Grunty rolne Pomorskie – Ceny, oferty i co musisz wiedzieć
- Podział Działki Rolnej w Polsce – Kompleksowy Przewodnik
- Grunty Orne w Polsce: Klasyfikacja, Ceny i Znaczenie dla Rolnictwa
- Dzierżawa gruntów rolnych w Polsce: Ile kosztuje hektar i od czego zależy cena?
- Historia i upadek Rzeszowskich Zakładów Drobiarskich Res-Drob
Dodaj komentarz