Głownia guzowata kukurydzy – rozpoznawanie, szkodliwość, zapobieganie

Głownia guzowata to powszechna choroba grzybowa kukurydzy. Objawia się charakterystycznymi naroślami i może znacząco obniżyć plon. Dowiedz się, jak ją rozpoznać i skutecznie zapobiegać jej występowaniu.

Czym jest głownia guzowata kukurydzy?

Głownia guzowata kukurydzy to częsta choroba grzybowa. Wywołuje ją patogen Ustilago maydis. Grzyb ten należy do rodziny głowniowatych (Ustilaginaceae). W Polsce choroba występuje powszechnie na plantacjach.

Choroba atakuje różne części rośliny. Może pojawić się na liściach, łodygach, wiechach oraz kolbach. Najbardziej charakterystycznym objawem są narośla. Narośla nazywane są guzami. Są one początkowo miękkie i jasne. Pokrywa je srebrzysta błona. Guzy mogą osiągać średnicę od 1 do kilkunastu centymetrów. Dojrzałe guzy brunatnieją i pękają. Uwalniają wówczas czarne zarodniki grzyba.

Warto wiedzieć, że istnieje też głownia pyląca kukurydzy. Wywołuje ją inny patogen, Sphacelotheca reiliana. Głownia pyląca jest rzadsza w Polsce. Po raz pierwszy zaobserwowano ją w 2002 roku. Głownia pyląca atakuje systemicznie. Może prowadzić do całkowitego zniszczenia plonu.

Cykl rozwojowy i źródła infekcji

Grzyb Ustilago maydis zimuje w glebie. Przetrwalniki znajdują się też w resztkach pożniwnych. Mogą one przetrwać w glebie nawet trzy lata. Zarodniki rozprzestrzeniają się głównie przez wiatr. Roznosi je także woda deszczowa. Grzybnia przenosi się na młode rośliny. Infekcja następuje na początku wegetacji.

Choroba pojawia się zazwyczaj w fazie 4-7 liścia. Dzieje się to od końca maja do końca czerwca. Grzyb rozwija się w kilku generacjach w sezonie. Wyróżnia się trzy generacje infekcji.

• Pierwsza generacja atakuje rośliny wczesnym latem. Powoduje słaby wzrost i deformacje. Może prowadzić do braku zawiązania kolb.
• Druga generacja występuje w lipcu. Infekuje podczas kwitnienia i wyrzucania wiech. Często atakuje rośliny uszkodzone mechanicznie.
• Trzecia generacja pojawia się później. Dzieje się to w okresie wypełniania ziarna. Atakuje dojrzałe kolby.

Okres od zakażenia do wytworzenia zarodników trwa około 2 tygodni. Zarodniki uwalniane są podczas zbioru. Opadają na glebę. Stają się źródłem infekcji w kolejnych latach.

Infekcji sprzyjają uszkodzenia roślin. Mogą je powodować zabiegi pielęgnacyjne. Zagrożeniem są także szkodniki. Należą do nich mszyce, ploniarka zbożówka, wciornastki i omacnica prosowianka.

Szkodliwość i wpływ na plon

Głownia guzowata kukurydzy może istotnie obniżyć plonowanie. Typowe straty wynoszą do 10 procent. W latach sprzyjających rozwojowi grzyba mogą wystąpić epidemie. W takich przypadkach straty sięgają nawet 60 procent. Głownia pyląca jest groźniejsza. Może zniszczyć 80-100 procent plonu.

Porażone kolby nie nadają się do zbioru. Choroba osłabia rośliny. Powoduje chlorozy i zahamowanie wzrostu. Zakażenie wpływa na wartość odżywczą. Zwiększa zawartość białka i lizyny w kolbach. Jednak czyni je nieprzydatnymi do sprzedaży.

Czy z porażonych roślin można robić kiszonkę?

Z porażonych roślin można przygotowywać kiszonkę. Wymaga to jednak ostrożności. Grzyb Ustilago maydis sam nie wytwarza mykotoksyn. Zapewnia to bezpieczeństwo toksykologiczne. Problem pojawia się przy wtórnej infekcji. Na naroślach mogą rozwijać się grzyby z rodzaju Fusarium. Grzyby te są w stanie wytwarzać mykotoksyny. Obecność zarodników fuzaryjnych na naroślach wskazuje na ryzyko skażenia. Skarmianie takiej kiszonki zwiększa ryzyko chorób u zwierząt. Badania niemieckie potwierdziły możliwość skarmiania porażonej kukurydzy. Należy jednak zachować szczególną ostrożność.

Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby

Rozwojowi głowni guzowatej sprzyja określona pogoda. Optymalna temperatura dla infekcji wynosi 25-35°C. Choroba rozwija się dobrze w suchych latach. Szczególnie groźne są suche okresy przerywane przelotnymi deszczami. Wysokie temperatury powyżej 30ºC również sprzyjają. Warunki niedoboru wody i składników pokarmowych sprzyjają infekcjom. Dzieje się tak zwłaszcza po suszy.

Uszkodzenia roślin zwiększają podatność na zakażenie. Mogą być to uszkodzenia mechaniczne. Powodują je maszyny rolnicze lub grad. Infekcji sprzyja żerowanie szkodników. Należą do nich mszyce czy omacnica prosowianka. Nadmiar azotu w glebie może być czynnikiem sprzyjającym. Gęste siewy również zwiększają ryzyko.

Większe nasilenie choroby obserwuje się często w pasach brzeżnych plantacji.

Zapobieganie i metody zwalczania

Obecnie na rynku brak jest dedykowanych fungicydów. Nie ma skutecznych środków chemicznych do oprysków. Nie można leczyć kukurydzy przeciwko głowni. Najważniejsza jest profilaktyka. Działania zapobiegawcze są kluczowe.

Jak zapobiegać głowni kukurydzy?

Skuteczne zapobieganie obejmuje kilka kluczowych działań:

• Zaprawianie nasion: Stosuj zdrowe, certyfikowane nasiona. Powinny być zaprawione odpowiednimi fungicydami. Dostępne są zaprawy nasienne, np. ALIOS 300 FS, LUMIFLEX, RANCONA 450 FS, VIBRANCE 500 FS. Jest to najskuteczniejsza metoda zapobiegawcza.
• Płodozmian: Przerywaj monokulturę kukurydzy. Nie uprawiaj kukurydzy na tym samym polu przez 3-4 lata. To ogranicza przetrwanie zarodników w glebie.
• Zarządzanie resztkami pożniwnymi: Głębokie przeoranie resztek pożniwnych neutralizuje zarodniki. Rozdrobnienie resztek przyspiesza ich rozkład.
• Unikanie obornika: Nie używaj obornika od zwierząt. Szczególnie jeśli były karmione zarażoną kiszonką. Zapobiega to przenoszeniu zarodników na pole.
• Ochrona przed szkodnikami: Systematycznie zwalczaj szkodniki kukurydzy. Należą do nich mszyce, ploniarka zbożówka i omacnica prosowianka. Uszkodzenia przez szkodniki ułatwiają infekcję grzybową.
• Wybór odmian odpornych: Stosuj odmiany kukurydzy odporne na głownię. Odmiany odporne zmniejszają ryzyko choroby. Przykłady odmian odpornych to ES KATAMARAN, ES SUBMARINE, ES PERSPECTIVE, ES RUNWAY, ES INVENTIVE, ES CREATIVE, LID2020C, ES HEMINGWAY, ES ASTEROID, ES MYFRIEND, ES MIDWAY, ES MYLADY.
• Optymalne warunki uprawy: Dbaj o dobrą kondycję kukurydzy. Zapewnij optymalny termin siewu i gęstość. Uprawiaj na żyznych glebach. Unikaj słabszych, piaszczystych gruntów. Unikaj nadmiernej wilgotności gleby. Dostarczaj azot w odpowiednim czasie.
• Kontrola plantacji: Monitoruj uprawy w okresach sprzyjających chorobie. Wczesne rozpoznanie objawów jest ważne. Na małych areałach można ręcznie usuwać porażone rośliny. Należy je następnie spalić. Unikaj niszczenia narośli na polu. To ogranicza rozprzestrzenianie zarodników.

Stosując te metody, można znacznie ograniczyć problem głowni guzowatej kukurydzy.

Ciekawostki o głowni kukurydzy

Głownia kukurydzy ma też nietypowe zastosowania. W kuchni meksykańskiej narośla grzyba są przysmakiem. Nazywa się je cuitlacoche lub huitlacoche. Są uważane za aztecki kawior lub czarne złoto. Spożywa się je w postaci niedojrzałej. Mają ziemisty, lekko słodki smak. Dodaje się je do zup, tacos, tamales czy quesadillas. Świeżo zebrane narośla można przechowywać w lodówce od 8 do 15 dni.

W XIX wieku głownia kukurydzy była notowana w amerykańskiej farmakopei. Indianie Zuni używali jej do wywoływania porodu. Grzyb ten jest także organizmem modelowym. Jego genom został w pełni zsekwencjonowany. Jest ważny w badaniach naukowych. Według „Molecular Plant Pathology” z 2012 roku, Ustilago maydis znalazł się wśród 10 gatunków grzybów. Są one najważniejsze w gospodarce człowieka.

Głownię kukurydzy wykorzystuje się również do produkcji szczepionki. Służy do produkcji szczepionki przeciwko cholerze.

Zobacz także:

• Rdza brunatna zbóż – jak skutecznie zwalczać chorobę?
• Uprawa kukurydzy: Kompletny przewodnik dla rolnika
• Uprawa i Zbiór Warzyw i Owoców w Ogrodzie
• Choroby i szkodniki leszczyny – jak chronić orzech laskowy?
• Choroby kur: objawy, przyczyny, profilaktyka i leczenie