Owies to jedno z najważniejszych zbóż uprawianych w Polsce i na świecie. Jest ceniony za swoje właściwości odżywcze oraz wszechstronne zastosowanie w przemyśle spożywczym i paszowym. Poznaj najlepsze odmiany owsa, ich cechy i zasady uprawy.
Charakterystyka owsa i jego znaczenie
Owies od wieków stanowi ważny element rolnictwa. Jest wykorzystywany jako roślina spożywcza i pastewna. Owies różni się wydajnością i wartościowymi właściwościami. Zboże to jest popularne wśród innych zbóż. W rodzaju owsa z rodziny zbóż występuje 22 odmiany. Owies poprawia strukturę gleby. Ogranicza erozję i działa jako roślina poplonowa. Wzbogaca bioróżnorodność na polu. Owies jest bogaty w błonnik, witaminy i minerały. Zawiera także cenne antyoksydanty. Uprawa owsa jest analizowana pod kątem ekonomicznym. Badane są rynkowe trendy, ceny, popyt i podaż. Polska zajmuje czwarte miejsce na świecie jako producent owsa. Jesteśmy pierwsi w Europie.
Rodzaje odmian owsa
Odmiany owsa dzielą się na wiosenne i ozime. Klasyfikuje się je także na nagie i błoniaste. Owies ozimy wytrzymuje zimowanie pod śniegiem. Daje zazwyczaj większe plony. Odmiany jare mają krótszy okres wegetacji. Lepiej znoszą letnią suszę. Owies bezłuskowy zawiera więcej białka. Ma też więcej tłuszczu i skrobi. Jest cenny jako pasza i do produkcji żywności. Owies nagi jest łatwiejszy w uprawie. Wykorzystuje się go jako paszę i do gotowania. Owies chudy jest bardziej kaloryczny. Jest bogaty w białko i tłuszcz. Typowe odmiany owsa zwyczajnego to Vyatsky, Ofenya, Solomon. Należą do nich także Nemchinovsky 61 i Levsha. Typowe odmiany owsa zależą od budowy ziarna. Dzielimy je na nagie i błoniaste. W Polsce znanych jest ponad 50 odmian owsa. Różnią się obecnością błony na ziarnach. Wpływa to na warunki dojrzewania i plon.
Wybór odpowiedniej odmiany owsa
Odpowiedni dobór odmiany jest kluczowy. Wpływa on na sukces uprawy. Odmiany owsa są strefowe. Są zalecane do określonych regionów. Centralny Ośrodek Badań Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) prowadzi badania. Weryfikuje plonowanie i wartość gospodarczą odmian. Na podstawie badań PDO tworzone są listy rekomendowanych odmian. Listy dotyczą poszczególnych województw. Warto korzystać z tych list. Zapewniają one najlepsze dopasowanie do lokalnych warunków. Przed zakupem materiału siewnego zapoznaj się z odmianami.
Jak wybrać najlepszą odmianę owsa?
Wybór odmiany owsa opiera się na kilku kryteriach. Zwróć uwagę na plon, okres dojrzewania i odporność na choroby. Kluczowe jest dostosowanie odmiany do rejonu uprawy. Listy Odmian Zalecanych (LOZ) publikowane przez COBORU są bardzo pomocne.
Popularne i rekomendowane odmiany owsa w Polsce
W Krajowym Rejestrze (KR) znajduje się wiele odmian. Obecnie KR zawiera 38 odmian owsa jarego. To 35 odmian zwyczajnego i 3 nagiego. W połowie stycznia wpisano nowe odmiany. Dodano pięć odmian zwyczajnego i jedną nagiego. W zestawieniu dominują odmiany o żółtej barwie łuski. Odmiana Gniady ma brązową łuskę. Odmiana Alfa jest żółtoziarnista. Jest przeznaczona do podobnych rejonów uprawy. Rośliny odmiany Alfa są niskie. Są odporne na wyleganie. Rośliny odmiany Huzar są wysokie. Mają średnią odporność na wyleganie. Termin wiechowania odmian jest dość późny. Dojrzewanie jest średnie. Udział łuski w ziarnie jest mały do średniego. Masa 1000 ziaren jest średnia do małej. Zawartość białka jest dość duża. Tłuszczu jest dość mało. Tolerancja na zakwaszenie gleby jest przeciętna.
Jakie odmiany owsa są najczęściej rekomendowane?
Na podstawie badań PDO i list LOZ, odmiany Rambo, Refleks i Wulkan należą do najczęściej rekomendowanych. Odmiana Rambo jest liderem rekomendacji w wielu województwach.
Najczęściej rekomendowane odmiany owsa jarego na podstawie list LOZ 2025:
- Rambo: 15 rekomendacji
- Refleks: 13 rekomendacji
- Wulkan: 8 rekomendacji
Na podstawie PDO tworzone są listy rekomendacji. Najczęściej rekomendowane odmiany w województwach to Rambo (14 województw), Refleks (12), Figaro (9).
Charakterystyka wybranych odmian owsa
Odmiany owsa różnią się cechami. Warto poznać ich szczegóły.
| Odmiana | Typ ziarna | Masa 1000 ziaren | Plon (dt/ha) | Zawartość białka | Odporność |
|---|---|---|---|---|---|
| Gyrfalcon | Błoniaste | 32-39 g | 35,6 (max 81,8) | Brak danych | Brak danych |
| Argamak | Błoniaste | 32-36 g | Brak danych | 14,6% | Brak danych |
| Trump | Brak danych | Brak danych | Brak danych | Brak danych | Wyleganie, głownia, rdza, susza |
| Kozyr | Duże | 34,4-37,2 g | 60,8 | 11-13% | Brak danych |
| Urok | Brak danych | Brak danych | 36 | 12-18% | Wyleganie |
| Zapaśnik | Duże | 37-43 g | 30,9 | Brak danych | Susza |
| Lewy | Średnie | Brak danych | 18-47 | Brak danych | Susza, mróz |
| Irtysz | Duże | Brak danych | 55,9 | Brak danych | Susza, wyleganie |
| Jakow | Duże | Brak danych | 39,4 | Brak danych | Susza |
| Przychodzi | Lepkie | 35 g | Brak danych | Do 12% | Brak danych |
| Rambo | Brak danych | Brak danych | 64,8 (PDO 2021-2023) | Brak danych | Dość duża |
| Bingo | Duża masa 1000 ziaren | Brak danych | 64,1 (PDO 2021-2023) | Brak danych | Dość duża, wyleganie |
| Poker | Brak danych | Brak danych | 64,1 (PDO 2021-2023) | Brak danych | Brak danych |
| Wulkan | Brak danych | Brak danych | 64,1 (PDO 2021-2023) | Brak danych | Brak danych |
| Siwek (nagi) | Brak danych | Brak danych | 45,7 (PDO 2023) | Brak danych | Brak danych |
| Adorator | Brak danych | Brak danych | 45,3 (PDO 2023) | Brak danych | Septorioza |
| Agent | Brak danych | Brak danych | 103% wzorca (2023) | Brak danych | Mączniak |
| MHR Harem (nagi) | Brak danych | Brak danych | 69% wzorca (2023) | Brak danych | Mączniak |
Odmiana Wojownik rośnie pionowo. Liście nie opadają. Dojrzewa w 90 dni. Plon wynosi około 55 kg/ha. Odmiana Lew ma średnią wysokość. Ma około 60 cm. Dojrzewa w 90 dni. Plon wynosi około 60 c/ha. Odmiana Maskotka ma wysoką wartość odżywczą. Dojrzewa po 90 dniach. Plon wynosi około 60 kg/ha. Odmiana Strigunok dojrzewa w 80 dni. Plon wynosi około 60 kg/ha.
Najlepsze plony odnotowano w odmianie Irtysz 22. Wynosiły do 70 c/ha. Dojrzewa w 100 dni. Odmiany o wysokiej wydajności to Irtysz 22, Argamak, Kość słoniowa, Atut, Merlinie, Rumak, Chód. Odmiany o niskim okresie dojrzewania to Leworęczny (60 dni) i Białorusin nago (90 dni).
Jakie odmiany owsa plonują najlepiej?
Według badań PDO z lat 2021–2023, odmiany Rambo, Poker i Wulkan osiągnęły najwyższe plony. W 2023 roku Agent i Rambo również wykazały wysoki potencjał plonowania.
Uprawa owsa: kluczowe aspekty
Uprawa owsa wymaga uwagi. Owies cechuje się niskimi wymaganiami glebowymi. Może być uprawiany na glebach słabych i zakwaszonych. Owies dobrze znosi uprawę po zbożach. Jest dość dobrym przedplonem dla innych zbóż. Owies w integrowanej produkcji jest istotnym elementem płodozmianu. Dotyczy to szczególnie pól z dużym udziałem zbóż. Owies nie uczestniczy w łańcuchu żywicielskim grzybów podsuszkowych. Zmniejsza ich presję na glebę. Zboże to jest niewymagające w stosunku do przedplonu. Nie jest podatne na choroby grzybowe i zachwaszczenie. Owies charakteryzuje się dużymi potrzebami wodnymi. Dotyczy to stadium od strzelania do kłoszenia. Zrezygnuj z uprawy owsa przy nadmiernym zawilgoceniu gleby.
Termin i gęstość siewu
Siew owsa powinien być wykonany możliwie jak najwcześniej. Nawet w połowie lutego. Optymalny termin siewu owsa jarego to od połowy marca. Trwa do 10 kwietnia. Dotyczy to regionów na północy i w górach. Ziarno owsa kiełkuje w temperaturze 3–5°C. Owies może kiełkować nawet przy 2°C. Wczesny siew zwiększa odporność na szkodniki. Wpływa też na odporność na choroby. Stosuj zagęszczenie około 400–450 ziarn/m². Dotyczy to wczesnego siewu. Gęstość siewu owsa wynosi 500-650 ziaren na 1 m². Dostosuj termin siewu do rejonu.
Kiedy najlepiej siać owies?
Siew owsa jarego najlepiej wykonać możliwie wcześnie. Optymalny termin to od połowy marca do 10 kwietnia, zależnie od regionu. Owies kiełkuje już w niskich temperaturach.
Nawożenie i ochrona
Nawożenie owsa jest ważne. Przed siewem nawoź owies w okresie 2-4 tygodni. Dawka azotu w nawożeniu przedsiewnym wynosi 60 kg N/ha. Stosuj precyzyjne nawożenie. Dotyczy to azotu, fosforu i potasu.
Monitoruj choroby owsa. Choroby najczęściej występujące w owsie to mączniak prawdziwy i helmintosporioza. Występuje też rdza owsa i septorioza liści. Wybieraj odmiany odporne na choroby. Odmiany odporne na mączniaka to Agent, Bingo, Dynamit, MHR Samuraj, Pablo, Rambo, Vasco. Odmiany odporne na rdzę owsa to Dynamit, Motto, Nawigator, Paskal. Na septoriozę odporne są Gepard, Kozak i Adorator. Wszystkie odmiany charakteryzowały się średnią odpornością na helmintosporiozę. Stosuj herbicydy od 5-6 liścia. Można je stosować do końca krzewienia.
Jakie choroby najczęściej atakują owies?
Owies jest narażony na mączniaka prawdziwego, helmintosporiozę, rdzę owsa i septoriozę liści. Wybór odmian odpornych i odpowiednia ochrona chemiczna są kluczowe.
Wydajność i jakość ziarna owsa
Potencjał plonowania owsa jest wysoki. Jest zbliżony do innych zbóż jarych. Potwierdzają to badania COBORU. Wstępne wyniki plonowania odmian badanych w 2020 roku były obiecujące. Odnotowano wyraźny wzrost plonu wzorca. Wynik wzorca plonowania owsa wyniósł 71 dt/ha w 2020 roku. To wzrost z 57,9 dt/ha w 2019. W 2018 roku było to 60,2 dt/ha. Średni plon odmian badanych w PDO w 2023 roku wyniósł 61,2 dt/ha. Średni plon w 2023 roku wyniósł 61,2 dt/ha. Wyniki plonowania owsa w 2022 roku dla odmiany Poker to 71 dt/ha. Średni plon w Polsce wyniósł 32,8 dt/ha. Różnica w plonie między najlepszą a najsłabszą odmianą wynosi 8,5 dt/ha. Na każdy 1% różnicy plonowania przypada 71 kg ziarna.
Jaki jest średni plon owsa w Polsce?
Średni plon owsa jarego w badaniach PDO w 2023 roku wyniósł 61,2 dt/ha. Średni plon w Polsce w 2022 roku wyniósł 32,8 dt/ha.
Jakość ziarna w zależności od odmiany
Jakość ziarna owsa jest zróżnicowana. Zależy od odmiany. Odmiany owsa nagiego wyróżniają się niskim udziałem łuski. Mają wyższą zawartość białka i tłuszczu. W przypadku odmian owsa nagiego, udział łuski jest mniejszy (3-3,5%). W odmianach klasycznych wynosi 23-28%. Odmiany MHR Samuraj (22,5%) i Motto (22,7%) mają najmniejszy udział łuski wśród odmian zwyczajnych. W grupie owsa nagiego najwięcej łuski ma odmiana Siwek (4,5%). Największa zawartość białka w ziarnie występuje u odmian Alfa i Perun. Najwięcej tłuszczu mają Gepard i Rambo. Odmiany Armani i Bingo wyróżniają się dużą masą 1000 ziaren. Odmiany MHR Harem i Siwek są w czołówce pod względem jakości ziarna. Są przydatne do przetwórstwa. W badaniach hodowlanych celem jest poprawa plenności odmian. Chodzi też o obniżenie udziału łuski. Ważne jest zwiększenie odporności na choroby i osypywanie.
Trendy i perspektywy uprawy owsa
Powierzchnia uprawy owsa w Polsce jest stabilna. Od kilkunastu lat wynosi około 500 tys. ha. W 2023 roku powierzchnia uprawy owsa wyniosła ponad 499 tys. ha. Średnia powierzchnia upraw w trzyleciu to nieco ponad 493 tys. ha. Najwięcej owsa uprawia się w województwie mazowieckim (87 tys. ha). Najmniej w województwie opolskim (5 tys. ha). Powierzchnia plantacji nasiennych wzrosła. W 2023 roku wyniosła 4,4 tys. ha. W 2022 roku było to 3,4 tys. ha. Powierzchnia zasiewów owsa w Polsce stanowi 6% areału zbóż. W 2022 roku spadła o 12%. Eksperci prognozują wzrost zapotrzebowania na owies. Ma wzrosnąć o 8% w ciągu 5 lat. Wynika to głównie z żywności bezglutenowej. Rośnie też popularność mleka owsianego.
Ryzyko wczesnowiosennej suszy skłania rolników. Rezygnują ze zbóż jarych na rzecz ozimych. Owies może być wyjątkiem. Ma niskie koszty nawożenia. Owies ozimy plonuje o 15-20 dt/ha więcej niż jary. Susza może tę przewagę podwoić. Obserwujemy wzrost zainteresowania odmianami ozimymi. Dotyczy to odmian Edzio i KWS Snowbird. Dzieje się to na tle odmian jarych.
Czy uprawa owsa jest opłacalna?
Cena owsa waha się. W ubiegłym roku dochodziła do ponad 1000 zł za tonę. Obecnie cena wynosi od 650 do 700 zł za tonę. Wzrost popytu na owies w przyszłości jest prognozowany. Może to wpłynąć na opłacalność uprawy.
W dziedzinie genetyki i selekcji odmian owsa pojawiły się najnowsze osiągnięcia. Trwa rozwój odmian bezłuskowych i nagich. Wynika to z ich wartości odżywczych. Są też łatwiejsze w uprawie. Wzrasta znaczenie owsa w diecie człowieka i zwierząt. Obserwujemy spadki cen i wyzwania rynkowe w 2025 roku. Mimo to, owies pozostaje ważnym zbożem.
Zobacz także:
Dodaj komentarz