Czarny bez (Sambucus nigra) to wszechstronna roślina. Jest ceniony za swoje właściwości lecznicze i kulinarne. Dowiedz się, jak uprawiać czarny bez w ogrodzie. Poznaj jego zastosowania w domu i jako naturalny środek ochrony roślin.
Charakterystyka i wymagania czarnego bzu
Czarny bez to krzew lub niewielkie drzewo. Osiąga wysokość od 3 do 10 metrów. Dorosłe krzewy mają zwykle 3-4 metry wysokości i szerokości. Liście są pierzaste, złożone z 5–7 listków. Mogą osiągać do 30 cm długości. Kwitnienie przypada na maj i czerwiec. Kwiaty są kremowobiałe, zebrane w baldachogrona. Mają średnicę 10-20 cm. U odmian ozdobnych kwiaty bywają różowe. Owoce dojrzewają od sierpnia do września. Są początkowo zielone, potem ciemnofioletowe. Niemal czarne owoce zbiera się, gdy są dojrzałe.
Roślina pochodzi z Europy i zachodniej Azji. W Polsce spotkasz ją w lasach i na obrzeżach pól. Rośnie także w przydomowych ogrodach. Czarny bez nie ma dużych wymagań glebowych. Rośnie najlepiej na glebie żyznej i próchniczej. Podłoże powinno być bogate w azot i wapń. Gleba musi być przepuszczalna i umiarkowanie wilgotna. Roślina preferuje słoneczne i półcieniste stanowiska. Jest odporna na niekorzystne warunki atmosferyczne. Czarny bez jest mrozoodporny i nie wymaga okrywania. Ma tendencję do szybkiego rozrastania się. Wymaga regularnego przycinania.
Jak wysoki rośnie czarny bez?
Czarny bez osiąga wysokość od 3 do nawet 10 metrów. Zwykle dorasta do 3-4 metrów.
Kiedy kwitnie czarny bez?
Czarny bez kwitnie późną wiosną i wczesnym latem. Kwitnienie przypada na maj i czerwiec.
Jakie stanowisko lubi czarny bez?
Czarny bez najlepiej rośnie na słonecznych lub półcienistych stanowiskach. Potrzebuje gleby żyznej i umiarkowanie wilgotnej.
Sadzenie i pielęgnacja czarnego bzu
Sadzenie czarnego bzu możesz przeprowadzić wiosną lub jesienią. Najlepiej wybierać rośliny 2-3 letnie. Przygotuj glebę przed sadzeniem. Wybierz odpowiednie stanowisko dla rośliny. Wykop dołki na głębokość około 40 cm. Szerokość dołków powinna wynosić około 50 cm. Zachowaj odstępy 2–3 metrów między roślinami. Sadzonki powinny mieć dobrze rozwinięty system korzeniowy. Wzbogać glebę kompostem. Podłoże lekko kwaśne do obojętnego (pH 6–7) jest najlepsze.
Roślina wymaga niewielkiej pielęgnacji. Regularne podlewanie jest ważne w pierwszym roku. Podlewaj też roślinę podczas suszy. Nawożenie wiosną wspiera wzrost. Stosuj nawozy organiczne lub wieloskładnikowe. Czarny bez owocuje zwykle w drugim roku po posadzeniu. Największe owoce tworzą się na jednorocznych pędach. Przycinanie przeprowadza się po zbiorach. Możesz też przycinać w czasie spoczynku. Przycinaj późną jesienią, zimą lub wczesną wiosną. Usuwaj martwe i krzyżujące się gałęzie. Silniejsze cięcie odmładzające wykonuj co kilka lat. Regularne cięcie i nawożenie zapewnia duże i zdrowe owoce.
Można ją rozmnażać z nasion. Rozmnażanie przez sadzonki pędowe jest też możliwe. Sadzonki zdrewniałe pobiera się późną jesienią lub zimą.
- Regularnie podlewaj rośliny, zwłaszcza młode.
- Przycinaj gałęzie wiosną, aby nadać kształt.
- Usuwaj suche liście i gałęzie na jesieni.
- Wybierz odpowiednie stanowiska i przygotuj glebę przed sadzeniem.
Zastosowania czarnego bzu – od kuchni po zdrowie
Czarny bez to roślina o wielu zastosowaniach. Kwiaty czarnego bzu zawierają flawonoidy. Mają też olejki eteryczne i kwasy organiczne. Wykazują działanie przeciwzapalne i napotne. Działają również detoksykacyjnie. Owoce czarnego bzu są bogate w witaminy. Zawierają witaminy A, B i C. Mają też antocyjany i minerały. Owoce i kwiaty mają szerokie zastosowanie w kuchni. Można je wykorzystać do produkcji dżemów i soków. Popularne są też nalewki i suszone owoce.
Czarny bez od wieków jest ważny w medycynie ludowej. Współczesne badania potwierdzają jego właściwości. Ekstrakty z owoców mogą hamować replikację wirusów. Dotyczy to niektórych szczepów grypy. Regularne spożywanie produktów z czarnego bzu pomaga. Może skrócić czas trwania infekcji. Dotyczy to infekcji górnych dróg oddechowych. Skrócenie może wynieść nawet 50%. Czarny bez poprawia nastrój. Jest naturalnym sposobem na zdrowie. Wzmacnia odporność jesienią. Stanowi naturalne wsparcie dla organizmu.
„Czarny bez od stuleci fascynuje swoimi niezwykłymi właściwościami zdrowotnymi, które zostały potwierdzone przez współczesne badania naukowe.”
„Regularne spożywanie produktów z czarnego bzu może skrócić czas trwania infekcji górnych dróg oddechowych nawet o 50%.”
Czy owoce czarnego bzu są jadalne?
Tak, dojrzałe owoce czarnego bzu są jadalne. Wykorzystuje się je do przetworów po obróbce termicznej.
Jakie witaminy zawierają owoce czarnego bzu?
Owoce czarnego bzu zawierają witaminy A, B i C. Mają też antocyjany i minerały.
Czarny bez jako naturalny środek w ogrodzie
Czarny bez działa jako naturalny środek ochrony roślin. Może być stosowany przeciwko szkodnikom i chorobom. Rośliny ogrodowe takie jak pokrzywa czy skrzyp polny są podobnie wykorzystywane. Z tych roślin można przygotować ekologiczne środki. Gnojówka z pokrzyw jest bardzo ceniona. Wyciąg z aksamitek odstrasza mszyce. Stosuje się go przy ataku szkodników.
Wyciąg z bzu czarnego zwalcza różne szkodniki. Skutecznie działa na rolnice i bielinka kapustnika. Pomaga też na mszyce. Gnojówka z bzu czarnego ma inne zastosowanie. Odstrasza krety i norniki. Gnojówka z bzu odstrasza też myszy i szczury. Działa na zaskrońce i żmije. Gnojówka niszczy w glebie rolnice. Pobudza również procesy glebowe. Gnojówka jest skuteczna do nawożenia. Pomaga też w odstraszaniu gryzoni. Zapach gnojówki jest bardzo intensywny. Śmierdzi jak sterta gnoju. Fermentująca gnojówka staje się pułapką na komary.
Przygotowanie gnojówki z dzikiego bzu czarnego jest proste. Potrzebujesz świeżego dzikiego bzu czarnego (1 kg) i wody (10 l). Możesz też użyć suszonego bzu (20 dag). Zbierz dziki bez w maju lub czerwcu. Często rośnie obok starych budynków. Zalej bez wodą i pozostaw do fermentacji. Gnojówka fermentuje po tygodniu w cieplejszą pogodę. Cały proces trwa 2-4 tygodnie. Mieszaj zawartość wieczorem. Kontroluj bąbelki. Larwy komarów w gnojówce nie szkodzą. Resztki gnojówki wyrzucaj na kompost. Przykryj je liśćmi lub trawą. Unikniesz zwabiania much. Gnojówkę można przygotować z innych roślin. Skrzyp i pokrzywa nadają się do tego. Gnojówka z dzikiego bzu zawiera dużo azotu. Ma też potas i fosfor.
Gnojówkę możesz stosować jako naturalny nawóz. Rozcieńcz ją w proporcji 1:10. Jedna część gnojówki na dziesięć części wody. Takie rozcieńczenie stosuj do nawożenia. Używaj go też do odstraszania nornic i kretów. Gnojówkę z bzu stosuj na warzywniak. Możesz ją używać na trawnik. Podlewaj nią nory i kopce gryzoni. Warto przygotowywać gnojówkę profilaktycznie. Zrób to, zanim pojawią się szkodniki. Unikaj podlewania warzyw wieczorem gnojówką. Możesz zwabić ślimaki.
| Składnik | Ilość |
|---|---|
| Świeży dziki bez czarny | 1 kg |
| Woda | 10 l |
| Zastosowanie | Rozcieńczenie |
|---|---|
| Nawożenie | 1:10 |
| Odstraszanie kretów/nornic | 1:10 |
- Zakładaj rękawice podczas zbioru bzu.
- Mieszaj gnojówkę wieczorem, aby zapach był mniej uciążliwy w ciągu dnia.
- Stosuj rozcieńczenie 1:10 do nawożenia i odstraszania.
- Unikaj podlewania warzyw wieczorem, aby nie zwabić ślimaków.
- Resztki gnojówki wyrzucaj na kompost i przykrywaj.
„Wspaniały blog, nie mogę się oderwać, skarbnica wiedzy ogrodniczej :)”
„Świetne porady i bardzo przydatne informacje. Trafiłam tutaj przez pinterest i jestem bardzo zadowolona będę często zaglądać.”
Choroby i szkodniki czarnego bzu
Czarny bez jest generalnie odporny na choroby. Jest też odporny na szkodniki. Czasem jednak może być atakowany. Najczęstszym szkodnikiem jest czarna mszyca. Roślinę mogą też atakować przędziorki. Problem mogą stanowić szrotówki. Stosowanie naturalnych środków ochrony roślin jest dobrym rozwiązaniem. Użyj ich przy ataku szkodników. Szkodnika można zwalczać ekologicznie. Można też stosować środki chemiczne. Wyciąg z bzu czarnego sam zwalcza mszyce.
Wywar z cebuli i czosnku pomaga zwalczać szkodniki. Działa też na choroby grzybowe. Gnojówka z czosnku działa wzmacniająco. Zapobiega chorobom grzybowym. Mydło potasowe zwiększa skuteczność preparatów roślinnych. Dodatek mydła potasowego do wyciągów jest pomocny.
Odmiany czarnego bzu
Na rynku dostępnych jest wiele odmian czarnego bzu. Różnią się wyglądem i zastosowaniem. Popularne odmiany to 'Haschberg’ i 'Sampo’. Inne znane odmiany to 'Samyl’ i 'Korsor’. Istnieją też odmiany ozdobne. Przykładem są 'Black Beauty’ i 'Black Lace’. 'Black Tower’ i 'Aurea’ to kolejne odmiany. 'Aureomarginata’ ma liście z żółtym brzegiem. 'Guincho Purple’ ma purpurowe liście. 'Laciniata’ ma głęboko wcięte liście. 'Madonna’, 'Marginata’, 'Obelisk’, 'Pulverulenta’, 'Pygmy’ to inne ciekawe odmiany. Owoce odmiany 'Golden Tower’ są jadalne.
Komercyjna uprawa czarnego bzu – plantacje
Obserwujemy wzrost liczby plantacji czarnego bzu. Plantacje komercyjne stają się coraz popularniejsze. Plantacje mogą być eksploatowane przez 20-25 lat. Wymaga to odpowiedniej pielęgnacji. Planowanie plantacji jest kluczowe. Przeprowadź analizę gleby przed założeniem. Wybierz odmiany odpowiednie do klimatu. Dopasuj je też do rynku zbytu. Standardowy rozstaw sadzenia to 3 x 4 metry. Daje to około 830-1000 roślin na hektar.
Nowoczesne techniki uprawy pomagają. Stosuje się system nawadniający. Ważne są analizy gleby. Ekologiczne metody nawożenia są preferowane. Stosuje się mulczowanie. Używa się naturalnych nawozów. Kompost i obornik są popularne. Regularne cięcie jest konieczne. Wykonuje się cięcie formujące i sanitarne. Zbiór owoców następuje w sierpniu i wrześniu. Zbiera się tylko dojrzałe owoce. Unikniesz wtedy sambunigryny. Owoce zbiera się rano, gdy są suche.
Zbiór kwiatów odbywa się w maju i czerwcu. Nowoczesne suszarnie są używane do suszenia kwiatów. Mają kontrolowaną temperaturę. Specjalistyczne kombajny służą do zbioru owoców. Przetwarzanie surowca zwiększa zyski. Możesz tworzyć własne marki produktów. Produkty o wyższej wartości dodanej to soki i syropy. Sprzedaż bezpośrednia jest opłacalna. Lokalne targi i sprzedaż online to dobre kanały. Plantacje możesz dofinansować. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich oferuje wsparcie. Uprawa ekologiczna kwalifikuje do dopłat.
Rynek produktów z czarnego bzu rośnie. Tempo wzrostu wynosi 6-8% rocznie. Eksport do krajów azjatyckich jest znaczący. Japonia, Korea Południowa i Chiny importują ekstrakty. Rynek kosmetyczny wykorzystuje ekstrakty. Są one w kremach, tonikach i maskach. Rynek spożywczy oferuje produkty premium. Naturalne soki, syropy i wina są popularne. Trendy rynkowe sprzyjają czarnemu bzowi. Wzrost zainteresowania naturalnymi produktami jest widoczny. Rośnie segment suplementów diety i kosmetyków naturalnych. Trend powrotu do natury i slow food wspiera rynek. Innowacje tworzą odmiany odporne na stres. Integracja produkcji z przetwórstwem jest przyszłością.
| Produkt | Plon z ha (6. rok) | Cena za kg/litr |
|---|---|---|
| Owoce | 8-12 ton | 3-6 zł (świeże) |
| Kwiaty suszone | 1,5-2 tony | 30-60 zł (suszone) |
| Sok | – | 20-30 zł (litr) |
| Syrop z kwiatów (500 ml) | – | 30-40 zł |
„Czarny bez, jako roślina o bogatej tradycji i udokumentowanych właściwościach zdrowotnych, doskonale wpisuje się w trendy slow food i powrotu do natury.”
Podsumowanie
Czarny bez to pospolita roślina. Jest jednak niezwykle wartościowa. Można ją łatwo uprawiać w ogrodzie. Ma niewielkie wymagania. Zapewnia cenne surowce. Kwiaty i owoce mają wiele zastosowań. Wykorzystasz je w kuchni i dla zdrowia. Czarny bez pomaga też w ogrodzie. Jest naturalnym środkiem ochrony roślin. Gnojówka z bzu odstrasza szkodniki. Warto poznać tę roślinę bliżej. Może stać się ozdobą ogrodu. Będzie też domową apteczką.
Zobacz także:
Dodaj komentarz