Uprawa rzepaku ozimego – kompletny przewodnik dla rolnika

Uprawa rzepaku ozimego zyskuje na popularności w Polsce. To roślina wymagająca, ale dająca wysokie plony. Artykuł wyjaśnia kluczowe etapy uprawy od siewu po zbiór.

Znaczenie rzepaku ozimego w rolnictwie

Rzepak ozimy na stałe wpisał się w polski krajobraz. Odgrywa ważną rolę w rolnictwie i gospodarce. Jest najważniejszą rośliną oleistą uprawianą w Polsce. Z rośliny uzyskuje się cenny olej. Wykorzystuje się go w przemyśle spożywczym i energetycznym. Śruta rzepakowa stanowi wartościową paszę dla zwierząt. Rzepak ozimy wpływa pozytywnie na wzrost roślin następczych. Pomaga także rozłożyć czas zasiewów w gospodarstwie. Rzepak poprawia strukturę gleby. Zwiększa jej żyzność i ogranicza erozję. Rzepak zmniejsza ryzyko chorób i szkodników w innych roślinach. Działa jako roślina fitosanitarna. Używa się go jako przerywnika w płodozmianie zbożowym. Sprzyja także populacjom pszczół i innych owadów zapylających.

Pomimo wielu zalet, uprawa rzepaku nie jest łatwa. Wymaga dużej ilości zabiegów ochronnych. Jest wrażliwa na warunki atmosferyczne i presję szkodników. Konieczne jest precyzyjne wykonanie wszystkich zabiegów. W ostatnich latach opłacalność produkcji spadła. Wynika to z wysokich kosztów i niskich cen na skupach.

Wymagania glebowe i klimatyczne rzepaku ozimego

Rzepak ozimy to roślina o wysokich wymaganiach. Plonuje najlepiej na glebach żyznych i głębokich. Preferuje gleby zasobne w próchnicę i wapń. Idealne są gleby przepuszczalne o uregulowanym pH. Optymalny odczyn gleby wynosi od 6,0 do 7,0. Na glebach kwaśnych (poniżej pH 5,5) rzepak się gorzej rozwija. Najlepsze gleby to czarnoziemy, gleby brunatne i mady. Dobrze udaje się na kompleksach pszennych bardzo dobrych i dobrych. Gleby piaszczyste, suche, niedrenowane i torfowe są nieodpowiednie. Zaleca się wapnowanie gleb kwaśnych. Najlepiej zrobić to co najmniej rok wcześniej.

Optymalne warunki klimatyczne to wysoka wilgotność powietrza. Roczna suma opadów powinna wynosić 600-700 mm. Wilgotność gleby do kiełkowania to 32-35% polowej pojemności wodnej. Największe potrzeby wodne rzepak wykazuje wiosną. Kluczowe fazy to kwitnienie i zawiązywanie łuszczyn. Susza w tym okresie powoduje opadanie kwiatków. Niedobory wody podczas rozwoju nasion obniżają plony. Rzepak dobrze znosi spadki temperatur do -15°C. Temperatury od -15°C do -18°C nie zagrażają mu w okrywie śnieżnej. Mrozoodporność spada późną zimą i wiosną. Szczególnie wrażliwe są pąki kwiatowe na majowe przymrozki.

Wybór odmiany rzepaku ozimego

Wybór odpowiedniej odmiany rzepaku jest kluczowy. Wpływa na plony i odporność roślin. Odmiany różnią się odpornością na choroby i zawartością oleju. Odmiany hybrydowe są popularne w Polsce. Charakteryzują się wysoką odpornością i stabilnością plonów. Odporność na choroby i wytrzymałe łuszczyny minimalizują straty podczas zbiorów. Zaleca się dobór odmiany do warunków lokalnych. Warto wybrać odporny na czynniki zewnętrzne materiał siewny. Odmiany odporne na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV) to np. LG Absolut. Odmiany odporne na suchą zgniliznę kapustnych to np. SY Alister, Augusta.

Przygotowanie stanowiska pod rzepak

Prawidłowe przygotowanie pola to fundament sukcesu. Rzepak powinien być włączony do płodozmianu. Zalecana zawartość rzepaku w rotacji nie powinna przekraczać 20-25%. Najczęstsze przedplony to wczesne strączkowe i ziemniaki na oborniku. Dobre są także jare mieszanki zielonkowe i jęczmień ozimy. Unikanie siewu rzepaku bezpośrednio po sobie jest kluczowe. Przygotowanie pola obejmuje zerwanie ścierniska. Konieczna jest staranna orka na głębokość 20-25 cm. Po orce należy wyrównać pole. W przypadku opóźnienia zbioru przedplonu wykonuje się płytką uprawę. Unikaj zbyt głębokiej orki. Nie tworzy się wtedy fermentu w glebie.

Termin i metoda siewu rzepaku ozimego

Optymalny termin siewu jest kluczowy dla wysokich plonów. Zależy on od warunków pogodowych i regionu. Najwcześniej sieje się na północnym wschodzie (5-15 sierpnia). W centrum termin to 10-20 sierpnia. Na zachodzie i południu sieje się od 25 do 30 sierpnia. Aby rzepak optymalnie się rozwinął, potrzebuje 75-80 dni jesiennej wegetacji. Opóźnienie siewu o jeden dzień poza termin graniczny obniża plon. Straty mogą wynosić 50-60 kg/ha. Przy zbyt wczesnym siewie rzepak wyrasta nadmiernie. Staje się łatwiejszą ofiarą mroźnej zimy. Przy zbyt późnym siewie roślina może nie wytworzyć 8-12 liści. To niezbędne do prawidłowego przezimowania.

Optymalna gęstość siewu zależy od odmiany. Dla odmian mieszańcowych to 35-45 nasion na m². Dla odmian populacyjnych to 45-60 nasion na m². Optymalna obsada roślin po wschodach to 40 roślin/m² dla mieszańcowych. Dla populacyjnych wynosi około 45 roślin/m². Przy siewie należy używać siewników zapewniających równomierne rozmieszczenie nasion. Głębokość siewu powinna wynosić 1,5-2 cm. Zbyt duża gęstość siewu zwiększa ryzyko wymarzania i chorób.

Metody siewu rzepaku są różne. Stosuje się siew rzędowy i punktowy. Popularna jest metoda pasowa (Strip-till). Ważne jest zachowanie odpowiedniej głębokości siewu (1,5-3 cm).

Spadek plonu rzepaku ozimego w zależności od opóźnienia siewu.

Nawożenie rzepaku ozimego

Zapewnienie odpowiedniego nawożenia jest kluczowe dla wysokości i jakości plonu. Rzepak ma bardzo wysokie wymagania pokarmowe. Może pobrać nawet trzy razy więcej składników niż inne zboża. Zapotrzebowanie rzepaku na składniki mineralne jest duże. Kluczowe składniki to azot, fosfor, potas, siarka i bor. Na jesień rzepak potrzebuje dużo boru i magnezu. Na każdą tonę plonu należy dostarczyć około 30 kg P2O5 i 65 kg K2O. Potrzeba potasu przy plonie 4 t/ha to około 180 kg K2O.

Pierwsze nawożenie często wykonuje się przed siewem. Stosuje się nawozy organiczne, np. obornik. Nawozy fosforowo-potasowe stosuje się przedsiewnie. Dawka startowa fosforu to 20-30 kg P2O5 na hektar. Jesienne nawożenie przeprowadza się po wzejściu rzepaku. Stosuje się je, gdy roślina ma 2-4 liście. Powinno zawierać azot, fosfor, potas, bor, magnez i siarkę. Dawki zależą od liczby liści i gęstości roślin. Przed siewem zaleca się stosowanie mikrogranulowanego nawozu startowego (np. 25 kg/ha MNS). Podanie azotu i siarki w ilości 150 kg/ha w postaci Prosanu NS jest rekomendowane.

Wiosną nawożenie dzieli się na 2-3 dawki. Zależy to od warunków i stanu roślin. Azot można rozpocząć podawać od 1 marca. W fazie kwitnienia podaje się nawozy z azotem, siarką i mikroelementami. Nawożenie dolistne uzupełnia niedobory składników mineralnych. Mikroskładniki takie jak bor, mangan, cynk i molibden są ważne w dokarmianiu dolistnym. Niskie temperatury poniżej 10°C ograniczają skuteczność nawożenia dolistnego. Deficyt boru powoduje zahamowanie wzrostu korzeni. Skutkuje też deformacjami liści i łodyg.

• Przeprowadź próby glebowe przed nawożeniem.
• Dostosuj nawożenie do stadium rozwoju rośliny.
• Stosuj nawozy organiczne przed siewem.
• Nawozy syntetyczne stosuj wiosną w dawkach dzielonych.
• Używaj nawożenia dolistego jako uzupełnienia.
• Unikaj nawożenia zimą.
• Stosuj mikroelementy od początku wiosennej wegetacji.
• Dostosuj dawkę nawozów do klasy zasobności gleby.

Ochrona rzepaku ozimego przed chwastami, szkodnikami i chorobami

Ochrona rzepaku jest niezbędna do uzyskania wysokich plonów. Uprawa wymaga intensywnych zabiegów. Jesienna ochrona obejmuje herbicydy, insektycydy i fungicydy. Wczesna jesienna ochrona roślin jest kluczowa. Zapewnia skuteczniejsze zwalczanie chwastów. W zabiegach odchwaszczania stosuje się różne substancje. Przykłady to chlomazon, metazachlor, dimetenamid-P, chinomerak. W walce z chwastami stosuje się kombinacje środków. Przykładem jest Brasan 540 EC + Fuego Extra 500 SC. Do zwalczania chwastów jednoliściennych używa się graminicydów. Przykłady to Fusilade Forte i Labrador. Ważne jest stosowanie adiuwantów. Środki te wspomagają skuteczność ochrony.

Ważne jest zwalczanie inseków. Jesienią monitoruje się ślimaki, pchełkę, gnatarza, tantnisia, mszycę, śmietkę kapuścianą. Wiosną monitoruje się szkodniki od początku wegetacji. Zwalcza się je do zawiązania łuszczyn. Ważne jest zwalczanie inseków takich jak pchełki, chowacze, słodyszek, pryszczarek kapustnik. Stosuje się insektycydy przeciw mszycy.

Choroby rzepaku wywołują znaczne straty w plonie. Sięgają one kilkunastu procent. Najgroźniejsze choroby to sucha zgnilizna kapustnych i zgnilizna twardzikowa. Ważne są także czerń krzyżowych, szara pleśń, mączniak i werticilioza. Choroby rozwijają się w warunkach mokrych i ciepłych zim. Sprzyjają im opady w okresach wiosennych. Największe ryzyko chorób pojawia się wczesną wiosną. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji po niezbyt mroźnej zimie. Zwalczanie chorób grzybowych wymaga rozpoznania. Konieczna jest odpowiednia aplikacja fungicydów. Zabiegi ochronne wykonuje się jesienią i wiosną. Jesienią w fazie 4-6 liści. Celem jest zapobieganie chorobom i nadmiernemu wzrostowi. Sucha zgnilizna kapustnych może powodować straty 0,5-0,7 t/ha. Próg szkodliwości dla czerni krzyżowych to 20-30% roślin z oznakami porażenia. Dotyczy to fazy kwitnienia. Zwalczanie szarej pleśni jest konieczne. Próg zagrożenia to 10-15% porażonych liści.

• Wczesne i systematyczne odchwaszczanie jest kluczowe.
• Stosuj odpowiednie środki ochrony na różnych etapach.
• Wczesna jesienna ochrona jest bardzo ważna.
• Regularnie monitoruj plantację pod kątem chorób i szkodników.
• Stosuj adiuwanty i środki wspomagające skuteczność ochrony.
• Stosuj zrównoważone praktyki ochrony roślin.

Zabiegi T1, T2, T3 w rzepaku ozimym

Wiosenna ochrona fungicydowa rzepaku jest kluczowa. Chroni przed chorobami i wpływa na pokrój roślin. Strategia ochrony często opiera się na zabiegach T1, T2, T3. Zabieg T1 wykonuje się na początku fazy BBCH 32-35. Celem jest wyczyszczenie roślin z infekcji zimowych. Zwalcza się infekcje wczesnowiosenne. Przykładowe produkty do T1 to Caryx, Toprex, Tilmor, Architect. Zabieg T2 wykonuje się w fazie BBCH 51-61. Jest to przedłużenie ochrony fungicydowej. Zabezpiecza przed infekcjami w okresie kwitnienia. Produkty do T2 to np. Azoksystrobina + protiokonazol, Propulse, Pictor. Zabieg T3 wykonuje się od początku do końca fazy BBCH 65-69. Służy podsumowaniu ochrony. Ma na celu poprawę plonu. Produkty do T3 to np. Propulse, Pictor, Pictor Revy. Do wyboru są różne substancje czynne. Przykłady to metkonazol, difenokonazol, protiokonazol, tebukonazol, piraklostrobina.

Regulacja pokroju wykonywana jest wiosną. Robi się to w momencie początku wydłużania się pędu głównego. Regulacja spowalnia wzrost pędu głównego. Pobudza rozwój pędów bocznych. Zabieg ten poprawia doświetlenie łanu. Zapewnia równomierne dojrzewanie roślin. Zwiększa potencjał plonowania. Zabieg T1 często łączy ochronę fungicydową z regulacją wzrostu.

• Wykonuj lustrację plantacji wiosną.
• Oceń kondycję rzepaku i stopień porażenia chorobami.
• Stosuj odpowiednie preparaty fungicydowe i regulatory.
• Przy silnym porażeniu stosuj silniejsze środki.
• Unikaj powtarzania tych samych substancji czynnych.
• Dobieraj odpowiednie fazy rozwojowe do zabiegów.
• Przestrzegaj okresów karencji środków.

Fazy rozwojowe rzepaku ozimego dla kluczowych zabiegów ochrony fungicydowej.

Zbiór rzepaku ozimego

Optymalny moment zbioru rzepaku jest kluczowy. Wyznacza go dojrzałość dolnych łuszczyn. Nie należy sugerować się wilgotnością nasion w górnych częściach roślin. Optymalny moment zbioru to wtedy, gdy wilgotność nasion spadła poniżej 9%. Zabiegi desykacji i sklejania łuszczyn wykonuje się wcześniej. Robi się to na 3-4 tygodnie przed zbiorami. Zbiór rzepaku przeprowadza się przy użyciu kombajnu. Konieczne są odpowiednie warunki pogodowe. Zbiór przeprowadza się najczęściej do 10 lipca. Na nierównomiernie dojrzewających roślinach stosuje się zbiór dwuetapowy.

• Monitoruj dojrzałość dolnych łuszczyn.
• Sprawdzaj wilgotność nasion przed zbiorem.
• Unikaj zbyt wczesnego desykowania.
• Zaplanuj zbiór w optymalnym momencie.

Podsumowanie

Uprawa rzepaku ozimego to skomplikowany proces. Wymaga starannego planowania i precyzji. Kluczowe są odpowiednie stanowisko i przedplon. Ważny jest właściwy termin i gęstość siewu. Niezbędne jest zbilansowane nawożenie. Skuteczna ochrona przed chwastami, szkodnikami i chorobami to podstawa. Przestrzeganie zaleceń agrotechnicznych minimalizuje ryzyko. Pozwala osiągnąć wysokie i stabilne plony.

Zobacz także:

• Optymalny termin siewu rzepaku ozimego
• Uprawa i Zbiór Warzyw i Owoców w Ogrodzie
• Wiosenna regulacja rzepaku ozimego – klucz do wysokich plonów
• Uprawa rzepaku jarego – kompleksowy poradnik dla rolnika
• Sklejanie łuszczyn rzepaku – ochrona plonu przed osypywaniem