Mątwik ziemniaczany stanowi poważne zagrożenie dla plantacji ziemniaka w Polsce. Dowiedz się, jak rozpoznać tego szkodnika i jak skutecznie z nim walczyć. Poznaj metody ochrony swoich upraw.
Czym jest mątwik ziemniaczany?
Mątwik ziemniaczany to nicień pasożytujący na korzeniach roślin. Należy do rodziny mątwikowatych (Heteroderidae). Jest to groźny patogen roślinny. Atakuje głównie ziemniaki. Powoduje znaczne straty w plonach. W Polsce podlega obowiązkowi zwalczania.
Pochodzenie i rozprzestrzenianie mątwików
Mątwiki pochodzą z Andów w Ameryce Południowej. Zawleczono je do Europy w XIX wieku. Dotarły wraz z sadzeniakami ziemniaka. Obecnie występują na całym świecie. W Polsce mątwika ziemniaczanego stwierdzono w 1946 roku. Rozprzestrzeniają się z glebą i materiałem roślinnym. Maszyny rolnicze mogą przenosić cysty. Sadzeniaki również bywają źródłem infekcji.
Gatunki i patotypy mątwików w Polsce
W Polsce spotykamy dwa główne gatunki mątwików. Są to Globodera rostochiensis (mątwik ziemniaczany) i Globodera pallida (mątwik agresywny). Oba gatunki są organizmami kwarantannowymi. Podlegają urzędowemu zwalczaniu. W Europie występują różne rasy fizjologiczne, zwane patotypami. G. rostochiensis ma 5 patotypów (Ro1-Ro5). G. pallida ma 3 patotypy (Pa1-Pa3). Odmiany ziemniaka mają różną odporność na patotypy.
Biologia i cykl rozwojowy mątwika
Mątwiki to osiadłe endopasożyty systemu korzeniowego. Samice pasożytują wewnątrz korzeni. Żerują przez całe życie w jednym miejscu. Występuje u nich dymorfizm płciowy. Samica jest kulista. Samiec ma nitkowaty kształt ciała. Nicienie zasiedlają ryzosferę korzeni. Mają jedno pokolenie w ciągu roku w warunkach polowych.
Jaja, larwy i cysty – formy przetrwania
Pierwsze stadium larwalne rozwija się w jaju. Jaja znajdują się w ciele samicy. Dojrzałe samice składają około 500 jaj. Ciało samicy przekształca się w cystę. Cysta chroni jaja przed środowiskiem. Cysty są niewielkie, mają 0,5 do 1 mm. Mogą zawierać do 700 jaj. Cysty mątwika ziemniaczanego są żółte. Cysty mątwika agresywnego są białe. Cysty mogą przetrwać w glebie wiele lat. Zawierają żywe larwy J2. Larwy J2 to inwazyjne stadia młodociane. Wychodzą z cyst w odpowiedniej temperaturze. Dla mątwika ziemniaczanego to 15–20°C. Dla mątwika agresywnego to 10–15°C. Żywotność cyst po obumarciu samic jest wysoka.
Rośliny żywicielskie mątwika
Mątwik ziemniaczany atakuje głównie rośliny psiankowate. Należą do nich ziemniak, pomidor i bakłażan. Pasożytuje również na papryce. Chwasty psiankowate także są żywicielami. Przykładem jest bieluń i tujałka. Rośliny wrogie to lucerna, cykoria i cebula. Ich uprawa ogranicza populację mątwika.
Objawy porażenia upraw przez mątwika
Porażenie mątwikiem objawia się na części nadziemnej roślin. Widoczne są skupiska słabiej rosnących roślin. Rośliny mogą żółknąć i więdnąć. Może dochodzić do placowego wypadania roślin. Bulwy są mniejsze. Korzenie mają zredukowane rozmiary.
Jak rozpoznać mątwika na polu?
Dowodem porażenia jest badanie gleby. Obserwacja korzeni potwierdza obecność szkodnika. Na systemie korzeniowym widać małe okrągłe samice. Samice są początkowo białe, potem żółte (u G. rostochiensis). Na korzeniach można dostrzec również cysty. Mają kulisty kształt. Samice silnie grubieją. Pozostają nieruchome na korzeniach.
Wpływ mątwika na plon ziemniaka
Występowanie mątwików na plantacji powoduje duże straty. Straty w plonie mogą sięgać do 80%. Wysoka liczebność mątwików redukuje plony znacząco. Pole może zostać wyłączone z uprawy ziemniaka na kilka lat. Próg ekonomicznej szkodliwości to 10 cyst z żywymi larwami. Dotyczy to 1 grama gleby.
Jakie straty powoduje mątwik ziemniaczany?
Mątwik ziemniaczany może spowodować straty w plonie sięgające 80%. Wysoka liczebność szkodnika redukuje plon znacząco.
Diagnoza i monitorowanie populacji mątwika
Wczesne wykrycie mątwika jest kluczowe. Pozwala na podjęcie skutecznych działań. Badania laboratoryjne gleby są niezbędne. Określają obecność i liczebność nicieni. Warto wiedzieć, jaki gatunek występuje. Znajomość liczebności nicieni jest kluczowa. Pomaga dobrać skuteczne metody zwalczania. Zaleca się regularne pobieranie prób gleby. Badania przeprowadza się przed sadzeniem ziemniaków.
Badania gleby i próg szkodliwości
Badania gleby pozwalają ocenić zagrożenie. Specjalistyczne laboratoria wykonują analizy. Określają liczbę cyst w glebie. Próg szkodliwości to 10 cyst na gram gleby. Przekroczenie progu wymaga działań. Wiedza o liczebności nicieni pozwala zaplanować ochronę. Monitorowanie populacji jest ważnym trendem. Pomaga wyznaczyć próg szkodliwości.
Skuteczne metody zwalczania mątwika ziemniaczanego
Zwalczanie mątwika wymaga kompleksowego podejścia. Integrowana ochrona jest najskuteczniejsza. Obejmuje metody agrotechniczne, biologiczne i chemiczne. Stosowanie kilku metod jednocześnie zwiększa efektywność. Dobór metod zależy od gatunku i liczebności nicieni.
Metody agrotechniczne i płodozmian
Płodozmian jest podstawową metodą. Zaleca się przerwę w uprawie ziemniaka. Przerwa powinna trwać 4-5 lat na tym samym polu. Przerwa 5-6 lat jest również sugerowana. Usuwanie chwastów psiankowatych jest ważne. Chwasty są roślinami żywicielskimi. Głęboka orka zimowa pomaga ograniczyć nicienie. Dokładne czyszczenie maszyn i narzędzi zapobiega rozprzestrzenianiu. Zapobieganie samosiewom ziemniaka jest konieczne.
- Przerwa w uprawie ziemniaka na tym samym polu (4-5 lat).
- Głęboka orka zimowa.
- Usuwanie chwastów z rodziny psiankowatych.
- Dokładne czyszczenie maszyn i narzędzi rolniczych.
- Niszczenie samosiewów ziemniaka.
Uprawa odmian odpornych na mątwika
Uprawa odmian mątwikoodpornych jest bardzo skuteczna. Powoduje spadek zagęszczenia populacji. Spadek może wynosić 60-91% w ciągu roku. Odmiany odporne wiążą larwy w korzeniach. Larwy nie rozwijają się dalej. Krajowe odmiany są badane na odporność. Lista odmian zalecanych na 2025 rok zawiera odmiany odporne. Przykładem jest odmiana Riviera, odporna na wirusa Y. Odmiany odporne są kluczowym elementem kontroli.
- Uprawa odmian odpornych na mątwiki.
- Wybór odmian o potwierdzonej odporności.
- Wysadzanie zdrowego materiału kwalifikowanego.
Chemiczne zwalczanie mątwika
Metody chemiczne obejmują stosowanie nematocydów. Nematocydy to środki do zwalczania nicieni. Przykładem jest Nemathorin 10 GR. Substancja aktywna to fostiazat 100g/kg. Nemathorin działa kontaktowo w glebie. Działa systemicznie w roślinach. Zalecana dawka to 30 kg/ha. Środek stosuje się doglebowo w formie granulatu. Wprowadza się go na głębokość 10-15 cm. Wymaga aplikacji w odpowiednich warunkach. Gleba powinna być wilgotna. Temperatura powyżej 12°C jest optymalna. Badania wykazały wzrost plonów o około 10% po jego zastosowaniu. Stosowanie nematocydów wymaga przestrzegania zasad bezpieczeństwa. Zaleca się stosowanie aplikatora. Unikaj zamoczenia granulatu przed użyciem. Okres karencji wynosi 17 tygodni.
- Stosowanie nematocydów.
- Aplikacja środków doglebowych.
- Przestrzeganie zaleceń producenta środków.
Inne preparaty nicieniobójcze mogą być dostępne. Ampol-Merol oferuje środki ochrony roślin. W ofercie są środki do zwalczania nicieni. Dawki dostosowuje się do potrzeb upraw. Środki ochrony roślin umożliwiają skuteczną ochronę.
Jaki środek chemiczny jest stosowany do zwalczania mątwika?
Do chemicznego zwalczania mątwika stosuje się nematocydy. Przykładem jest Nemathorin 10 GR. Zawiera fostiazat.
Metody biologiczne i integrowana ochrona
Metody biologiczne zyskują na znaczeniu. Grzyby antagonistyczne infekują jaja mątwików. Przykładem są Pochonia chlamydosporia i Paecilomyces lilacinus. Preparaty biologiczne zawierają te grzyby. Integrowana ochrona łączy różne metody. Obejmuje zmianowanie i produkty mikrobiologiczne. Stosuje się również produkty chemiczne. Zintegrowane podejście jest najbardziej efektywne. Badania na obecność nicieni są pierwszym krokiem. Wiedza o gatunku i liczebności jest kluczowa.
- Stosowanie preparatów biologicznych.
- Łączenie metod agrotechnicznych, chemicznych i biologicznych.
- Monitorowanie gleby i korzeni.
Mątwik jako organizm kwarantannowy
Mątwik ziemniaczany i agresywny są organizmami kwarantannowymi. Podlegają urzędowemu zwalczaniu w Polsce. Przepisy kwarantannowe dotyczą materiału roślinnego. Obowiązek zwalczania wynika z przepisów prawa. Inwazyjne gatunki obce stanowią zagrożenie. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa określa zasady. Instytucje badawcze monitorują sytuację. IHAR-PIB Bonin prowadzi badania nad mątwikami. Dr inż. Tomasz Erlichowski zajmuje się tematem. Monitoring i zwalczanie są kluczowe dla ochrony upraw.
Zobacz także:
Dodaj komentarz