Azot to podstawowy pierwiastek dla roślin. Wpływa na wzrost i plonowanie. Jego prawidłowe stosowanie wymaga wiedzy i przestrzegania przepisów. Poznaj znaczenie azotu w glebie i rolę nawożenia.
Azot – niezbędny pierwiastek dla roślin
Azot należy do makroelementów. Jest kluczowy dla życia roślin. Azot buduje białka i kwasy nukleinowe. Wchodzi w skład chlorofilu i witamin. Warunkuje prawidłowy rozwój roślin. Pobudza wzrost korzeni i części nadziemnych. Nadaje roślinom intensywną zieloną barwę. Wpływa na długość okresu wegetacji. Reguluje zużycie potasu i fosforu. Niedobór azotu hamuje wzrost. Powoduje chlorozy liści. Obniża plonowanie roślin. Nadmiar azotu też jest szkodliwy. Powoduje nadmierny wzrost części zielonych. Osłabia odporność roślin. Zmniejsza kwitnienie. Niewłaściwe dawkowanie wpływa na glebę i środowisko. Azot jest jednym z najbardziej plonotwórczych pierwiastków.
Azot w glebie – źródła i przemiany
Azot występuje w atmosferze jako N2. Stanowi 78% powietrza. Rośliny nie mogą go bezpośrednio pobierać. Azot w glebie pochodzi z resztek roślinnych i zwierzęcych. Źródłem jest też próchnica glebowa. Większość azotu w glebie to związki organiczne. Stanowią one 95-99% zasobów. Zaledwie 1-5% azotu to formy mineralne. Azot mineralny to jony amonowe (NH4+) i azotanowe (NO3–). Te formy są przyswajalne dla roślin. Azot mineralny jest bardzo ruchliwy w glebie. Ulega szybkim przemianom. Azot azotanowy występuje w roztworze glebowym. Azot amonowy zatrzymują koloidy glebowe.
Azot w glebie ulega wielu przemianom. Procesy te regulują mikroorganizmy. Zależą od warunków środowiska. Ważne procesy to amonifikacja, nitryfikacja i denitryfikacja. Mineralizacja azotu organicznego uwalnia azot. Aktywna mineralizacja sprzyja wysokim zapasom. Dzieje się tak w ciepłych i deszczowych warunkach. Forma amonowa powstaje z rozkładu materii organicznej. Powstaje też z nawozów naturalnych. Proces nitryfikacji utlenia NH4+ do NO3–. Zachodzi w pH powyżej 6,0. Jon amonowy zatrzymuje się w glebie. Ulega przemianom do saletrzanego. Jon saletrzany może być wymywany. Może też ulec denitryfikacji. Dzieje się tak w warunkach ograniczonego tlenu. Wymywanie azotanów jest zagrożeniem zimą. Denitryfikacja prowadzi do strat gazowych azotu. Stosunek węgla do azotu (C:N) wpływa na mineralizację. Rozkład materii organicznej zależy od C:N. Zależy też od zawartości ligniny. W glebach uprawnych rozkład może uwalniać azot. Może też powodować uwstecznianie. Zależy to od stosunku C:N.
Wilgotność gleby jest kluczowa. Wpływa na wiązanie azotu cząsteczkowego. W klimacie umiarkowanym najmniej azotu jest zimą. Wzrasta wiosną z temperaturą. Latem spada przez pobieranie i brak wody. Wzrost opadów i ochłodzenie zmniejsza azotany. Przemieszczają się w głąb profilu. Większa ilość azotanów jest w glebach ciężkich. Występują też w glebach średnich. W środowisku kwaśnym rośliny pobierają głównie azotan. W środowisku obojętnym pobierają jon amonowy. Rośliny wczesną wiosną pobierają azot azotanowy. Podczas intensywnego wzrostu azotu ubywa. Jego zawartość maleje w lipcu i sierpniu.
Ile azotu mineralnego jest w glebie?
Azot mineralny stanowi 1-5% azotu ogólnego w glebie. Jego zawartość waha się od 0,02 do 0,35% w glebach mineralnych.
Skąd bierze się azot w glebie?
Azot w glebie pochodzi z resztek roślinnych i zwierzęcych. Głównym źródłem jest próchnica glebowa. Dodatkowo dostarczają go opady i wyładowania atmosferyczne (5-20 kg/ha).
Nawożenie azotem – klucz do optymalnych plonów
Nawozy azotowe dostarczają roślinom niezbędny azot. Azot szybko wymywa się z gleby. Uwalnia się do atmosfery. Nawożenie jest często konieczne. Przynosi wiele korzyści. Stymuluje wzrost roślin. Zwiększa plonowanie. Poprawia jakość produktów rolnych. Wspiera rośliny w intensywnych fazach wzrostu. Pomaga roślinom odzyskać zdrowie. Rośliny o dużym zapotrzebowaniu na azot to warzywa liściaste. Potrzebują go trawy i zboża. Szybko rosnące uprawy też go wymagają. Kwiaty ozdobne dobrze reagują na azot. Właściwe nawożenie azotowe najlepiej działa z innymi składnikami. Potrzebny jest fosfor, potas, magnez i wapń. Ważne są też mikroelementy.
Nawozy azotowe to różne formy. Dostępne są nawozy mineralne i naturalne. Formy amonowa (NH4+) i azotanowa (NO3–) są najbardziej przyswajalne. Mocznik hydrolizuje pod wpływem ureazy. Szybko rozkłada się do amoniaku i CO2. Amoniak może być zatrzymany w glebie wilgotnej. Przechodzi wtedy w NH4+. Nawozy dzieli się na przedsiewne i pogłówne. Są też nawozy uniwersalne. Zależy to od szybkości działania. Nawozy azotowe wykorzystywane są przez rośliny w 50-70%. Reszta azotu ulega immobilizacji. Część azotu jest tracona.
Bilans azotowy to metoda optymalizacji. Zakłada wnoszenie składników równych pobraniu. Dodaje się straty azotu. Dawki nawozów należy dzielić. Minimalizuje to straty. Maksymalizuje pobranie przez rośliny. Ważne jest uwzględnienie wymagań roślin. Trzeba znać wielkość planowanych plonów. Aplikacje komputerowe pomagają w planowaniu. Bazują na danych naukowych. Wspomagają tworzenie planu nawozowego.
Kiedy najlepiej nawozić azotem?
Nawożenie azotem jest najbardziej efektywne wiosną. Okres ten trwa od 1 lutego do 1 marca. Zależy od pogody i lokalizacji. Od 1 marca można nawozić azotem w każdym regionie. Na gruntach ornych nawozy azotowe stosuje się od 1 marca. Termin końcowy to 20 października. Na uprawach trwałych to 31 października. Obornik można wywozić od 1 marca.
Program azotanowy – regulacje i obowiązki
Program azotanowy ma zmniejszyć zanieczyszczenie wód. Pochodzi ono ze źródeł rolniczych. Program zapobiega dalszemu zanieczyszczeniu. Obowiązuje wszystkich rolników. Dotyczy też działów specjalnych produkcji rolnej. Program przyjęto w 2018 roku. Nowelizacja z 2020 wprowadziła poprawki. Obowiązujący program jest od 8 lutego 2023 roku. Wprowadza elastyczne terminy nawożenia wiosną. Zależą one od temperatury powietrza. Od 1 do 28 lutego można nawozić wcześniej. Trzeba spełnić warunki temperaturowe. Lista powiatów jest publikowana codziennie. Sprawdzisz ją na stronie IMGW.
Przepisy określają warunki stosowania nawozów. Nie można stosować nawozów na glebie zamarzniętej. Zakaz dotyczy gleby zalanej wodą. Obowiązuje też gleba nasycona wodą. Nie nawozimy gleby przykrytej śniegiem. Nawozy naturalne stałe stosuje się do 31 października. Dotyczy to gruntów ornych. Na trwałych użytkach zielonych termin to 30 listopada. Na uprawach wieloletnich też 30 listopada. Nawozy azotanowe mineralne i płynne stosuje się do 20 października. Dla niektórych gmin terminy to 15 lub 25 października. Na użytkach zielonych i uprawach trwałych termin to 31 października. Termin można wydłużyć do 30 listopada. Dotyczy to wyjątkowych warunków pogodowych. Dopuszczalne jest nawożenie po zbiorze późnych upraw. Dotyczy to buraków cukrowych czy kukurydzy. Wymagana jest dokumentacja.
Program azotanowy reguluje przechowywanie nawozów. Obowiązek dotyczy miejsc do przechowywania. Nawozy płynne (gnojowica) wymagają 6 miesięcy pojemności. Obornik można przechowywać na pryzmach. Okres to do 6 miesięcy na gruncie. Trzeba zachować ostrożność. Podmioty hodowlane mogą używać rozwiązań technologicznych. Przykładem jest głęboka ściółka. Można też stosować zbiorniki podrusztowe. Podmioty prowadzące chów w systemie otwartym nie potrzebują płyty. Odchody są depozytowane na gruncie. Limit to 170 kg N/ha/rok. Przechowywanie kiszonek na gruncie jest zabronione. Muszą być w silosach lub pod folią. Odległość silosów od studni to 25 m. Taka sama odległość jest od wód powierzchniowych. Ministerstwo Infrastruktury publikuje pytania i odpowiedzi do programu.
Kontrole przeprowadzają Inspekcja Ochrony Środowiska. Kontroluje też ARiMR. Kontrole odbywają się w ramach wzajemnej zgodności. Stawki kar za naruszenia są wysokie. Niezgodne stosowanie nawozów kosztuje 2304 zł. Nieprawidłowe przechowywanie to 3456 zł kary. Brak dokumentacji kosztuje 576 zł. Podmioty wielkotowarowe muszą mieć pozwolenie zintegrowane. Dotyczy to np. ponad 40 000 stanowisk drobiu. Dotyczy też 2000 tuczników powyżej 30 kg. Mniejsze podmioty mogą mieć uproszczony plan nawożenia. Bazuje on na bilansie azotu lub programie nawozowym. Rolnicy z powierzchnią powyżej 10 ha muszą prowadzić ewidencję. Dotyczy to też hodowli powyżej 10 DJP.
Jakie są terminy stosowania nawozów naturalnych?
Graniczny termin to 31 października na gruntach ornych. Na trwałych użytkach zielonych i uprawach wieloletnich to 30 listopada. W wyjątkowych warunkach pogodowych termin może być wydłużony do 30 listopada.
Jakie kary grożą za naruszenie programu azotanowego?
Stawki kar w 2023 roku to 2304,21 zł za niezgodne stosowanie nawozów. Za nieprawidłowe przechowywanie nawozów naturalnych kara wynosi 3456,33 zł. Brak dokumentacji to 576,05 zł kary.
Badanie zawartości azotu w glebie
Badanie zawartości azotu w glebie jest kluczowe. Pomaga w optymalnym nawożeniu. Wykonaj je przed wiosną. Unikniesz nadmiernego nawożenia. Zwiększysz potencjalne plony. Zawartość azotu w glebie waha się mocno. Zależy od pory roku i pogody. Zakres azotu mineralnego to kilka do kilkuset kg na hektar. Właściwe badania zawartości jonów NO3– i NH4+ są ważne. Pomagają określić potrzeby nawożenia. Zapobiegają przenawożeniu. Nawożenie azotem zależy od zawartości N-min. Zależy też od głębokości gleby. Pobieranie próbek glebowych jest standardem. Odbywa się z głębokości 0-30cm. Pobiera się też z 30-60cm i 60-90cm. Koszt badania to 28,12 zł za próbkę. Obejmuje dwa poziomy głębokości. Próbki pobiera się z kilku miejsc. Powierzchnia nie powinna być większa niż 4 ha. Używa się świdra lub laski Egnera. Próbki przechowuj w lodówce. Przekaż do laboratorium szybko. Wyniki analizy pomagają rolnikom. Określają potrzeby nawożenia. Pomagają uniknąć przenawożenia. Dane z oznaczeń przeliczysz na kg czystego składnika. Porównasz je z klasami zasobności. Metoda wyliczania optymalnej dawki jest znana. Nopt = (Ymax x acrit) – (Nmin x Wp) + Pini. Podziel dawkę na części. Dostosuj do faz wzrostu roślin. Test SPAD i N-tester oceniają odżywienie azotem. Bazują na chlorofilu w liściach.
Jak sprawdzić zawartość azotu w glebie?
Wykonaj badanie chemiczne próbek glebowych. Pobierz próbki z różnych głębokości. Standardowe głębokości to 0-30 cm i 30-60 cm. Można też pobrać z 60-90 cm. Przekaż próbki do laboratorium. Wyniki analizy wskażą zawartość jonów N-mineralnego.
Ile kosztuje badanie azotu w glebie?
Koszt badania wynosi 28,12 zł za próbkę. Obejmuje analizę na dwóch poziomach głębokości.
Wpływ azotanów na rośliny i środowisko
Azot mineralny w roztworze glebowym. Rośliny pobierają go szybko. Czasem pobierają w nadmiernych ilościach. Jony amonowe są wykorzystywane bezpośrednio. Służą do biosyntezy białek. Azotany muszą być zredukowane. Dopiero wtedy tworzą związki organiczne. Zbyt duże stężenie azotanów jest szkodliwe. Dotyczy to ludzi i zwierząt. Azotyny (NO2) są niebezpieczne. Mogą powodować methemoglobinemię. Uniemożliwia to transport tlenu. Azotany i azotyny tworzą nitrozoaminy. Mają one działanie onkogenne. Gromadzenie azotanów w roślinach osłabia je. Powoduje nadmierne uwodnienie tkanek. Zwiększa wrażliwość na mróz. Rośliny są bardziej podatne na choroby. Forma azotu wpływa na fitohormony. Cytokininy stymulują krzewienie zbóż. Pomagają w regeneracji uszkodzeń.
Azot gromadzi się w części wegetatywnej roślin. Są to łodygi, liście i korzenie. Mniejsze ilości są w owocach i nasionach. Niektóre rośliny gromadzą azotany łatwiej. Należą do nich komosowate i psiankowate. Kapustowate też mają tę skłonność. Marchew, pietruszka, sałata gromadzą azotany. Szpinak i rzodkiewka również. Zawartość azotanów w warzywach jest różna.
| Zawartość azotanów | Przykłady warzyw |
|---|---|
| Małe ilości | pomidor, ogórek, papryka, groch, fasola szparagowa żółtostrąkowa |
| Średnie ilości | marchew, pietruszka, seler |
| Duże ilości | sałata, szpinak, wczesna kapusta, rzodkiewka, burak ćwikłowy, koper |
Międzynarodowi naukowcy ostrzegają. Nadmierne emisje azotu wpływają na ekosystem. Azot gromadzi się wszędzie. W glebie, wodzie, atmosferze. Trafia do wód oceanicznych. Przyczynia się do efektu cieplarnianego. Tworzy smog i kwaśne deszcze. Powoduje powstawanie martwych stref. Zmniejsza ozon w stratosferze. Ogromne ilości azotu są reaktywne. Uwalniane są podczas produkcji nawozów. Pochodzą ze spalania paliw kopalnych. Tylko 10-15% azotu trafia do człowieka z żywnością. Reszta trafia do środowiska. Atom azotu zakłóca równowagę ekosystemów. Wpływa na zdrowie ludzi. Powoduje zakwity wody. Zwiększa aktywność oceanów. Zwiększa pochłanianie CO2 o około 10%. Wytwarza jednak szkodliwe tlenki azotu (N2O). Działania człowieka mocno zmieniają obieg azotu. Zmieniają go bardziej niż obieg węgla. Rozwiązania obejmują zmniejszenie nawozów azotowych. Ważna jest redukcja emisji spalin. Konieczne jest zintegrowane zarządzanie azotem.
Społeczeństwo nie wie jeszcze zbyt wiele o azocie, ale z wielu powodów to jest naprawdę tak ważne zagadnienie, jak kwestia dwutlenku węgla…
– Dr James Galloway.
Gromadzimy reaktywny azot w środowisku w tempie alarmującym, a to może stać się tak poważne jak wprowadzanie do atmosfery dwutlenku węgla.
– Dr James Galloway.
Kluczową sprawą jest, by politycy podjęli działania prowadzące do zatrzymania tych zjawisk.
– Prof. Peter Liss.
Nowoczesne technologie i zrównoważone nawożenie
Działania rolnika wpływają na efektywność nawożenia. Kontrola czynników wzrostu jest ważna. Racjonalne nawożenie wymaga wiedzy. Trzeba znać potrzeby roślin. Należy określić dostępność azotu z gleby. Ilość azotu dostępnego dla roślin zmienia się. Zależy od przemian w glebie. Praktyczne działania obejmują ograniczenie strat. Szybkie wymieszanie nawozów organicznych z glebą jest ważne. Kontrola rozkładu materii organicznej też. Ograniczanie strat azotu amoniaku jest celem. Sprzyjają temu odpowiednie warunki do nitryfikacji. Regulacja warunków wodno-powietrznych gleby jest ważna. Ogranicza to denitryfikację. Stosowanie odpowiednich stosunków C:N zapobiega uwstecznianiu. Zapobiega też nadmiernemu uwalnianiu azotu. Używaj nawozów mineralnych i organicznych. Uwzględniaj potrzeby roślin. Zwracaj uwagę na warunki glebowe.
Nowoczesne technologie wspierają rolników. Inhibitory ureazy i nitryfikacji są dostępne. Spowalniają przemiany azotu. Zmniejszają straty. Dostępne są nawozy wolno uwalniające azot. Program N-positive wspiera zrównoważone nawożenie. Rolnictwo precyzyjne pomaga w nawożeniu. Wykorzystuje systemy monitorowania gleby. Używa robotów rolniczych. Analiza chemiczna gleby jest podstawą. Pobiera się próbki z różnych głębokości. Wykorzystuje się tabele i wytyczne. Pomagają określić potrzeby nawozowe. Technologie kontrolowanego uwalniania azotu są rozwijane. Promuje się bioróżnorodność mikrobiologiczną gleby. Rozwijane są odmiany roślin lepiej asymilujące azot. Dąży się do zrównoważonych strategii nawożenia. Celem jest ograniczenie wpływu nawozów na środowisko.
Badania gleby na azot można wykonać od jesieni do wiosny. Zależy to od pogody i dostępności laboratoriów. Okręgowa stacja chemiczno rolnicza w Gorzowie Wielkopolskim oferuje takie badania. Wyniki wskażą ilość form azotu. Wartość przelicza się na hektar. Pozwala to obliczyć dawkę nawozów. Uwzględnia się potrzeby roślin. Bierze się pod uwagę zawartość azotu w glebie. Nawożenie azotowe stało się dużym nakładem. Nie warto stosować go „na oko”.
Jakie technologie wspierają precyzyjne nawożenie azotem?
Rolnictwo precyzyjne wykorzystuje GPS. Stosuje mapy graficzne pola. Umożliwia zmienne nawożenie. Technologie obejmują analizę gleby. Wykorzystują testy SPAD i N-tester. Dostępne są nawozy z inhibitorami. Stosuje się nawozy wolno uwalniające azot. Programy komputerowe pomagają planować nawożenie.
Zrównoważone nawożenie to przyszłość. Obejmuje ekologiczne metody. Wykorzystuje naturalne źródła azotu. Rośliny motylkowe wiążą azot z powietrza. Przykładem jest łubin. Efektywność wiązania symbiotycznego sięga 200 kg N/ha. Wolno żyjące mikroorganizmy wiążą kilka do kilkunastu kg N/ha. Bakterie AzotoPower wspierają wiązanie azotu. Wzrost świadomości rolników jest ważny. Zaleca się precyzyjne nawożenie. Unikamy przenawożenia. Chronimy środowisko. Stosujemy kompleksowe nawożenie. Zapewniamy optymalne plony. Monitorujemy zawartość azotu w glebie. Robimy to w sezonie wegetacyjnym.
Przepisy prawne i przyszłość gospodarki azotem
Regulacje prawne wspierają zrównoważone stosowanie azotu. Przepisy UE i polskie są kluczowe. Mają zapobiegać zanieczyszczeniu wód. Chronią glebę przed degradacją. Program azotanowy jest podstawą. Określa terminy i warunki stosowania nawozów. Ustawa Prawo wodne zobowiązuje do programu. Rozporządzenie Rady Ministrów z 2023 roku jest aktualne. Wprowadza elastyczne terminy. Ogranicza odległości od wód. Zabrania nawożenia na glebach zamarzniętych. Nakłada obowiązki przechowywania nawozów. Wymaga dokumentowania działań. Kontrole egzekwują przepisy. Stawki kar mobilizują do przestrzegania. Dążenie do ograniczenia nadmiernego gromadzenia azotanów jest celem. Promuje się nawożenie precyzyjne. Ważna jest świadomość szkodliwości azotanów. Rozwój technologii monitorowania azotanów postępuje. Zwiększa się znaczenie zrównoważonego nawożenia. Rozwijane są technologie ograniczające emisję gazów. Prowadzone są badania nad efektywnością nawozów. Celem jest minimalizacja strat. Wzrost wiedzy o gospodarce azotem jest widoczny. Rolnictwo precyzyjne i cyfrowe wspierają zarządzanie zasobami. Użyźnianie oceanu przez człowieka wpływa na gazy cieplarniane. Trzeba to uwzględnić w scenariuszach klimatycznych. Zarządzanie azotem musi być zintegrowane. Musi zaspokoić potrzeby żywnościowe. Musi też zapewnić energię dla rosnącej populacji.
Podstawa prawna obejmuje:
- Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne.
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 stycznia 2023 r. w sprawie programu działań.
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 13 stycznia 2023 r. o warunkach technicznych zbiorników.
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 28 czerwca 2010 r. o minimalnych warunkach utrzymywania zwierząt.
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa z 27 sierpnia 2014 r. o instalacjach powodujących zanieczyszczenie.
Wszystkie treści udostępniane są na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych 3.0 Polska.
Zobacz także:
- Saletrzak, Salmag czy Saletra Amonowa? Porównanie Nawozów Azotowych
- Skuteczne nawożenie ziemniaków – klucz do obfitych plonów
- Ile gnojowicy na hektar? Optymalne dawki i zasady stosowania
- Nawożenie drzew owocowych – klucz do obfitych zbiorów
- Kompleksowy Przewodnik: Nawożenie Czarnej Porzeczki dla Obfitych Plonów
Dodaj komentarz