Bydło hodowlane dostarcza ludziom mięsa i mleka. Na świecie istnieje wiele ras. W Polsce szczególną rolę odgrywają rasy rodzime. Programy ochrony wspierają ich zachowanie.
Podział Ras Bydła Ze Względu na Użytkowanie
Na całym świecie hoduje się bydło w dwóch głównych celach. Produkcja mięsa i mleka to podstawowe kierunki. Niektóre rasy łączą te cechy. Nazywamy je rasami kombinowanymi. Istnieją też rasy specyficzne, niepasujące do tych kategorii.
Rasy Bydła Mlecznego
Rasy bydła mlecznego charakteryzują się wysoką wydajnością mleczną. Ich budowa ciała jest typowa dla zwierząt mlecznych. Mają głębokie, duże wymiona. W Polsce dominują krowy mleczne. W Europie Zachodniej częstsze jest bydło mięsne.
Rasa holsztyńsko-fryzyjska (HF) jest najpopularniejsza na świecie. Znana jest z bardzo wysokiej produkcji mleka. Średnia wydajność wynosi 22 000-23 000 funtów rocznie. W Polsce HF stanowi aż 90% pogłowia bydła mlecznego. Średnia wydajność krowy tej rasy to 6000 do 8000 kg mleka w laktacji. Rasa PFH występuje w odmianach czarno-białej i czerwono-białej. Odmiana czarno-biała dominuje.
Rasa Jersey jest mniejsza od HF. Ma jasnoczerwone, szare lub beżowe umaszczenie. Jej mleko charakteryzuje się wysoką zawartością tłuszczu maślanego. Krowy Jersey cielą się po raz pierwszy około 25. miesiąca życia. Rasa Guernsey produkuje mleko o wysokiej zawartości tłuszczu i białka. Znana jest z łagodnego temperamentu.
W Polsce hoduje się także rasy importowane. Należą do nich montbeliarde, jersey i brown swiss. Technologie w hodowli mlecznej obejmują systemy oceny użytkowości. Stosuje się indeksy selekcyjne jak PF, IE, PFSM. Genotypowanie samic i ocena genomowa wspomagają selekcję.
Ile wynosi średnia wydajność mleczna krowy rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w Polsce?
Średnia wydajność mleczna jednej krowy rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w Polsce to od 6000 do 8000 kg mleka w trakcie laktacji. Krowy objęte kontrolą produkują średnio 9037 kg mleka. Krowy nieoceniane dają średnio 6324 kg.
Rasy Bydła Mięsnego
Hodowla bydła mięsnego to ważny element rolnictwa. Historia udomowienia bydła sięga około 10 000 lat p.n.e. W starożytności bydło miało wysoki status. Rewolucja rolnicza XVIII i XIX wieku zmieniła metody hodowli. Robert Bakewell był pionierem nowoczesnej hodowli zwierząt.
Współczesne rasy mięsne opierają się na kilkunastu rasach. Angus (Aberdeen Angus) jest bardzo popularny. Słynie z marmurkowatego mięsa. Waga krów Angus to od 600 kg. Buhaj może ważyć do 900 kg. Rasa Hereford jest najpopularniejsza na świecie. Charakteryzuje się odpornością i łatwością cielenia. Ma czerwono-białe umaszczenie. Rasa Limousine pochodzi z Francji. Jest ceniona za wysoką wydajność rzeźną. Waga Limousine to od 600 do 800 kg. Buhaj może ważyć do 1000 kg. Rasa Charolaise wywodzi się z Francji. Słynie z dużych przyrostów masy ciała. Dorosła krowa Charolaise waży ok. 900 kg. Buhaj może osiągnąć 1200 kg. Wagyu, w tym bydło Kobe, słynie z wyjątkowej marmurkowatości mięsa. Zebu pochodzi z Indii. Jest przystosowane do gorącego klimatu.
W Polsce hoduje się rasy mięsne. Należą do nich Limousine, Angus, Hereford, Charolaise. Rasa Angus charakteryzuje się czarnym lub czerwonym umaszczeniem. Słynie z walorów mięsnych.
Rasy Bydła Kombinowane (Dwufunkcyjne)
Rasy kombinowane wykorzystuje się do produkcji mięsa i mleka. Łączą cechy obu typów użytkowych. Bydło simentalskie to przykład rasy dwufunkcyjnej. Pochodzi ze Szwajcarii. Daje wysokiej jakości mięso i mleko. Charakteryzuje się dobrym tempem wzrostu. W Polsce rasa simentalska jest drugą pod względem liczebności rasą mleczną. Ocenianych jest około 10 tys. krów. Od 2016 roku można prowadzić hodowlę na ścieżce męskiej i żeńskiej.
Rasy Niepodlegające Kategorii / Specyficzne
Istnieją rasy bydła o specyficznych cechach. Rasa Highland cattle ma grube, gęste pokrywy włosowe. Chronią one przed zimnem. Bydło to może spędzać cały rok na zewnątrz. Scottish Highland znany jest z długich rogów i kudłatej sierści. Jest odporny na trudne warunki. Zebu jest przystosowane do gorącego i wilgotnego klimatu. Na świecie spotyka się rasy jak piemontese, błękitna belgijska, droughtmaster, beefalo, salers.
Rodzime Rasy Bydła w Polsce i Ich Ochrona
Intensyfikacja chowu zwierząt prowadzi do utraty ras mniej opłacalnych. Utrata różnorodności biologicznej stanowi globalne zagrożenie. Co miesiąc na świecie wymiera jedna rasa zwierząt gospodarskich. W FAO podkreśla się potrzebę zachowania bioróżnorodności ras bydła. Bioróżnorodność w rolnictwie jest kluczowa. Zapewnia żyzność gleby i zapylanie upraw. Pomaga w biologicznej kontroli szkodników.
Znaczenie Ras Rodzimych
Rodzime rasy bydła mają unikalne cechy. Są odporne na choroby i długowieczne. Charakteryzują się wysoką płodnością. Są niewybredne pod względem paszy. Dobrze przystosowują się do lokalnych warunków. Ich produkty mają wysoką jakość i unikalne walory smakowe. Rasy rodzime stanowią świadectwo polskiej hodowli. Są ważnym elementem wiejskiego krajobrazu.
„Rodzime rasy zachowawcze bydła mają cechy, które zaginęły w intensywnej hodowli zwierząt.”
„Produkty od rodzimych ras bydła są wysokiej jakości i o unikalnych walorach smakowych.”
Zachowanie różnorodności ras bydła to wyzwanie hodowlane. To także moralny imperatyw kulturowy. Rasy lokalne są konkurencyjne wobec ras wysokoproduktywnych w trudnych warunkach. Stanowią rezerwę genetyczną dla przyszłych prac hodowlanych. Ochrona ras rodzimych to szeroko pojęte Dobro Narodowe.
Polskie Rasy Zachowawcze – Charakterystyka
W Polsce za zachowawcze uznano cztery rasy bydła. Są to polska czerwona, białogrzbieta, polska czarno-biała i polska czerwono-biała. Ich zachowanie było możliwe dzięki pracy naukowców i hodowców. Wszystkie zachowały cechy ras autochtonicznych. Są długowieczne i zdrowe. Dobrze przystosowują się do trudnych warunków środowiskowych.
- Polska Czerwona: Rasa o długiej historii w Polsce. Sięga początku XVI wieku. Przed wojną stanowiła 25% pogłowia. Po II wojnie światowej pogłowie spadło. W 1983 roku liczyła niespełna 200 tys. osobników. Rasa posiada wysoką odporność na choroby. Jest długowieczna i płodna. Charakteryzuje się lekkimi wycieleniami. Cielęta są łatwe w odchowie. Krowy produkują około 4–4,5 tys. kg mleka na laktację. Mleko zawiera około 3,5% białka i tłuszczu. Wysokość krów do 135 cm, buhajów do 140 cm. Spotyka się ją głównie w regionach górskich i północno-wschodnich.
- Białogrzbieta: Rasa stanowiła około 10% pogłowia na początku XX wieku. Uznano ją za wymarłą w latach 50. W latach 90-tych były tylko dwie sztuki. W 2004 roku populacja wynosiła ok. 100 osobników. W 2009 roku liczba ta wzrosła dwukrotnie. Obecnie liczy 670 sztuk. Rasa osiąga wysokość około 130-140 cm. Produkuje około 4 tys. kg mleka. Jest odporna na choroby. Białogrzbiety są zdrowsze i bardziej płodne od HF-ów. Mają lepszą mięsność. Hodowane w 45 stadach w programie ochrony.
- Polska Czarno-Biała: Rasa pochodzi z osadnictwa holenderskiego. Uważana jest za rasę nizinną. W latach 70. stanowiła aż 76% krajowej populacji bydła. W latach 70-tych rozpoczęła się jej holsztynizacja. Obecnie liczy około 1,5 tys. osobników w programie. Krowy dają średnio ok. 4,8 tys. kg mleka na laktację. Ważą około 600 kg.
- Polska Czerwono-Biała: Rasa hodowana od ponad 100 lat. W 2006 roku otwarto dla niej księgi. W 2015 roku populacja wyniosła ok. 3100 osobników. Obecnie liczy około 3300 sztuk w programie. Krowy produkują od 3 do 6 tys. mleka na laktację. Mleko ma wysoką jakość.
Programy Ochrony Zasobów Genetycznych
W Polsce prowadzone są programy ochrony zasobów genetycznych bydła. Obejmują one cztery rasy rodzimego pochodzenia. Podstawową jednostką programu jest hodowca. Koordynacją zajmuje się Instytut Zootechniki PIB w Balicach. Programy ruszyły w latach 1999 (polska czerwona), 2003 (białogrzbieta), 2007 (polska czerwono-biała), 2008 (polska czarno-biała). Polska ratyfikowała Konwencję o Różnorodności Biologicznej w 1995 roku. Przystąpienie Polski do UE w 2004 roku otworzyło dostęp do środków finansowych.
Programy obejmują ponad 10 000 krów. Utrzymywane są w blisko 900 gospodarstwach. Stan na 15 marca 2022 roku potwierdza te liczby. Minimalny wymóg do przystąpienia to posiadanie minimum 4 krów tej samej rasy. Muszą mieć potwierdzone pochodzenie. Przedział czasowy składania wniosków to od 1 listopada do 31 grudnia. Programy ochrony trwają 5 lat. Status zagrożenia ras jest szacowany. Według danych z 2021 r. status RP=1.9, BG=1.0, ZB=1.6. Warto utrzymywać wysoką zmienność genetyczną w stadzie.
„Ochrona ras rodzimych stanowi szeroko pojęte Dobro Narodowe.”
Działania ochronne obejmują kriokonserwację materiału biologicznego. Nasienie i zarodki są przechowywane. Krajowy Bank Materiałów Biologicznych zajmuje się tym zadaniem. Genetyczne badania pochodzenia potwierdzają czystość rasy. Stosuje się buhaje o niskim udziale krwi innych ras. Programy mają na celu zachowanie typowych cech dawnego polskiego bydła.
Wsparcie Finansowe dla Hodowców Ras Zachowawczych
Hodowcy ras rodzimych mogą uzyskać wsparcie finansowe. Realizowane jest w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Program Rozwoju Obszarów Wiejskich i Plan Strategiczny 2023–2027 przewidują dopłaty. Wsparcie przysługuje przez okres 5 lat. Płatność jest przyznawana na sztukę zwierzęcia.
Dopłaty i Ekoschematy
Stawki dopłat do bydła wynoszą 2 738 zł za sztukę dla użytkowania mlecznego. Dla użytkowania mięsnego stawka to 1 752 zł za sztukę. Dopłaty do ras zachowawczych to około 1600 zł na sztukę-matkę rocznie w ramach pakietu 7. Dodatkowa płatność za udostępnienie buhajów wynosi 15 131 zł za sztukę. Wsparcie z zakresu rolnictwa ekologicznego także jest dostępne. Stawki wynoszą od 1 043 zł/ha do 1 638 zł/ha. Dodatkowa premia za zrównoważoną produkcję to 573 zł/ha.
- Skorzystaj z ekoschematu Dobrostan zwierząt.
- Rozważ udostępnianie buhajów w celu pozyskania nasienia.
- Prowadź hodowlę zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.
„Celem wsparcia jest zrekompensowanie rolnikom dodatkowych kosztów i utraconych dochodów.”
Ile wynosi dopłata do krowy rasy zachowawczej o użytkowaniu mlecznym?
Stawka płatności do krowy rasy zachowawczej o użytkowaniu mlecznym wynosi 2 738 zł za sztukę rocznie. Płatność przysługuje przez okres 5 lat na sztukę.
Opłacalność Hodowli Ras Zachowawczych
Hodowla rodzimych ras bydła nie jest modelem wielkiej, intensywnej produkcji. Może jednak zwiększyć zyski niewielkich gospodarstw. Rasy rodzime są cenne w hodowlach ekologicznych. Mają znaczenie krajobrazowe. Stanowią rezerwę genetyczną. Rolnicy wracają do hodowli ras zachowawczych. Doceniają ich cechy użytkowe i odporność.
Pan Wojciech Makarewicz hoduje bydło białogrzbiete w Terebeli. Kiedyś miał 4 sztuki. W wyniku pożaru stracił część stada. Miał największe stado w Polsce – 27 krów. Obecnie jego stado mleczne liczy 37 krów, w tym 16 białogrzbiety. Najwyższa wydajność rekordzistki Żylety to ponad 10 tys. kg mleka w 2020 roku. Białogrzbiety są zdrowsze i bardziej płodne od HF-ów. Są jednak trudniejsze w dojeniu maszynowym. Tylko cielęta potrafią szybko i do końca opróżnić wymiona białogrzbietek.
„Białogrzbiety są zdrowsze od hf-ów, są także od nich bardziej płodne.”
W żywieniu białogrzbietów trzeba uważać. Bardzo łatwo je zatuczyć. W gospodarstwie stosuje się różne systemy żywienia. Produkcja mleka rocznie to około 300 tys. litrów. Pan Wojciech rezygnuje z programu ochrony. Jako powody podaje biurokrację i koszty. Mimo to, hodowla ras zachowawczych ma wiele zalet. Można wypromować swój produkt. Produkty z ras zachowawczych mogą zwiększyć dochody.
„Posiadanie bydła z rasy zachowawczej to duża szansa dla rolnika na wypromowanie swojego produktu.” – Marta Iwaszkiewicz.
Bazy Danych i Instytucje Wspierające Hodowlę
Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy odgrywa kluczową rolę. Prowadzi badania naukowe. Wspiera praktykę hodowlaną. Koordynuje programy ochrony ras rodzimych. Instytut posiada publiczne bazy danych. Systemy te związane są z hodowlą, bioróżnorodnością i genetyką zwierząt. Dostęp do większości systemów jest online. Są one dostępne przez dedykowane adresy internetowe.
Instytut Zootechniki PIB
Instytut prowadzi systemy oceny wartości hodowlanej. Dotyczą buhajów, owiec, trzody chlewnej i krów. Obejmują też kozy rasy karpackiej. Systemy monitorują zasoby genetyczne. Dokumentują programy ochrony. Bazy danych zawierają informacje o rasach bydła. Należą do nich polski czerwony, białogrzbiety, czarno-biały. Instytut posiada Krajowy Bank Materiałów Biologicznych. Przechowuje materiał genetyczny ras chronionych. Warto korzystać z tych zasobów dla zachowania unikatowych cech ras.
Instytut współpracuje z innymi instytucjami. Wymienić można Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka (PFHBiPM). Współpracuje z Uniwersytetem Przyrodniczym w Lublinie. Działa wspólnie z MCB Krasne. Działania Instytutu wspierane są z budżetu państwa. Realizowane są zadania finansowane lub dofinansowane.
- Wykorzystuj bazy danych do monitorowania zasobów genetycznych.
- Zapoznaj się z systemami oceny genetycznej i genomowej.
- Stosuj systemy informatyczne do analizy danych hodowlanych.
Przyszłość Hodowli Bydła w Polsce
Rynek bydła mięsnego w Polsce rozwija się. Wzrasta zainteresowanie rasami odpornościowymi. Szczególnie cenione są te na trudne warunki klimatyczne. Hodowcy dążą do zwiększenia wydajności. Dotyczy to zarówno produkcji mlecznej, jak i mięsnej. Kluczowym trendem jest ochrona bioróżnorodności. Zachowanie dziedzictwa genetycznego ras rodzimych jest priorytetem.
Nowoczesne technologie wspierają hodowlę. Rozwój genomowych metod oceny zwierząt postępuje. Platformy online zwiększają dostępność danych. Współpraca międzynarodowa w dziedzinie genetyki jest ważna. Kierunek na zrównoważony rozwój jest widoczny. Konsumenci mają coraz większą świadomość ekologiczną. Zwracają uwagę na dobrostan zwierząt. Rosnące jest zapotrzebowanie na mięso chudsze. Ważne są autentyczność i pochodzenie żywności. Rozwój lokalnych, tradycyjnych ras odpowiada tym trendom.
Zobacz także:
Dodaj komentarz